Nauka u EU (i Evropi, uključujući i Ujedinjeno Kraljevstvo i Norvešku)

Kako se finansira i razvija nauka u EU?

• istorijski, Evropa je znatno doprinijela razvoju nauke, no da li će tako ostati? Nauka u EU je jedno od sredstava naučne diplomatije i Evropska unija pokušava ostati u vrhu akademskih postignuća i pokušava pomoći i zemljama koje još nisu EU, kroz projekte razmjene studenata, akademskog osoblja, finansijsku podršku i partnerstva te kroz Instrumente pristupne pomoći (IPA)
• međutim, EU ima težak administrativni aparat i birokratiju, pa to često usporava naučnu zajednicu
• podrška nauci u EU se dešava i na nivou Evropskog parlamenta i na nivou Evropske komisije
• Posebno su značajni Okvirni programi za istraživanje i tehnički razvoj – koje danas poznajemo kao Horizon

Istorijski, doprinos Evrope, te zemalja koje čine Evropsku uniju, ali i onih koje još nisu u EU ili su izašle iz nje, poput Ujedinjenog Kraljevstva, značajan je i nesaglediv. Na tlu Evrope nastale su neke od najznačajnijih naučnih teorija i otkrića, formulacije naučnih zakona i objašnjenja različitih prirodnih fenomena. Neki od najstarijih univerziteta su također na evropskom tlu. 

Stoga nije čudo što Evropa i dalje želi biti u svjetskom vrhu u izvrsnosti naučnog rada, uz SAD, Kanadu i Kinu. Nekoliko velikih međunarodnih projekata imaju svoj dom upravo u Evropi ili Evropskoj uniji – samo neki od njih su CERN, ITER te JET i Euratom (EAEC).

Kako izgleda finansiranje i popularizacija nauke u Evropskoj uniji? Kolika je veza politike i nauke u EU? Koje sve institucije EU imaju udjela u tome?

Za početak, nauka u EU je u nadležnosti ponajviše Evropske komisije, tijela koje se ponekad naziva i „Vladom EU“. Evropska komisija je političko te glavno izvršno tijelo Evropske unije. Nadležna je za promicanje opštih interesa Evropske unije, predlaganje zakonodavnih akata, provedbu odluka Evropskog parlamenta i Vijeća EU te poštivanje ugovora Evropske unije i izvršavanje proračuna EU.

Evropska komisija ima 56 službi, odnosno izvršnih agencija, koje pokrivaju različite sektore – energetiku, okoliš i klimu, obrazovanje, finansije, komunikacije, poljoprivredu, pomorstvo, poreze, zdravlje i sigurnost hrane, te još mnogo toga.

Nekoliko agencija u sastavu Evropske komisije imaju direktnu vezu sa naučno-istraživačkim radom i njegovim finansiranjem. To su Zajednički istraživački centar (Joint Reseach center – JRC), koji nezavisnim naučnim savjetima podupire oblikovanje politika EU te je i neka vrsta naučnog HUB-a EU, zatim Izvršna agencija za istraživanje (European Research Executive Agency – REA), koja je zadužena za finansiranje istraživanja i inovacija, uključujući i Horizont/Obzor projekte. Zatim, tu su Izvršna agencija evropskog istraživačkog vijeća (ERC Executive Agency – ERCEA) koja upravlja programima za istraživanje u EU kao i Evropsko istraživačko vijeće (ERC), koje između ostalog, pruža podršku i informacije aplikantima, te Glavna uprava za istraživanje i inovacije (Directorate-General for Research and Innovation – DG RTD), koja je nadležna za politike EU u području nauke, istraživanja i inovacija. RTD imaju svoj online magazine, nazvan prema Horizont projektima (eng. Horizon). Dio ove oblasti pokriva i Glavna uprava za komunikacijske mreže, sadržaj i tehnologiju (Directorate-General for Communications Networks, Content and Technology), koja je zadužena za provođenje Digitalne agende.

Kao što se može pretpostaviti ove službe imaju puno toga zajedničkog, nadležnosti im se prepliću i nadopunjavaju. No, s jedne strane je to dobro jer cijeli posao nije na jednoj agenciji, a s druge, kada vam je potrebna neka informacija, može se dogoditi da lutate upravo zbog toga što ne postoje stroga razgraničenja djelatnosti. Sve ove institucije imaju udjela u finansiranju, implementaciji, objavljivanju poziva za grantove i sklapanju ugovora s dobitnicima grantova te se bave i naučnom pismenošću i promocijom nauke, mobilnosti naučnika i kreiranjem politika EU vezanim za naučna istraživanja.

U suštini, radi se o jako puno birokratije, nastale dijelom iz potrebe EU da rastereti agencije, ali i zbog decentralizacije moći. Recimo, sjedište RTD je Brisel, a agencija ima naziv na francuskom, dok je JRC više anglofon i dispergiran u 6 centara u 5 evropskih država (dva u Belgiji, po jedan u Njemačkoj, Italiji, Nizozemskoj i Španiji).

Zatim, pored Evropske komisije, tu je i Evropski parlament sa svojim organizacijama i projektima koji su namijenjeni poticaju istraživanja i inovacija te komuniciranja o nauci. Jedan takav je European science- media HUB koji spaja naučnike, novinare i one koji donose zakone.

Također, neke stvari vezano za nauku i tehnologiju, posebno one vezane za ekonomiju i okoliš se finansiraju i preko Instrumenata pristupne pomoći (IPA).

 

Nauka u EU: Horizon Europe

Srž napora u razvoju naučno-istraživačkog rada u EU predstavljaju Okvirni programi za istraživanje i tehnički razvoj (Framework Programmes for Research and Technological Development) FP1-FP9, koji od 2014. nose ime Horizon (u prevodu Horizont ili Obzor). FP8 je Horizon 2020, a FP9 je Horizon Europe, koji ima budžet od 95.5 milijardi eura i trajaće 7 godina – do 2027.

Horizon Europe podržava partnerstva s ne-EU državama i tako, od oktobra 2021. partner je Ukrajina, od novembra 2021. i Armenija, a od Decembra 2021. pridruženi partneri su Izrael, Gruzija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Kosovo, Sjeverna Makedonija i Srbija. Ovo znači da se na pozive za dodjelu grantova mogu prijaviti i institucije iz ovih zemalja.

Međutim, Framework Programmes/Okvirni programi, pa tako i Horizon Europe smišljeni su da se jača kooperacija između institucija unutar EU (istraživački centri i instituti, univerziteti, laboratori i sl.) te institucija EU i ne-EU država te poboljša mobilnost naučno-istraživačkog kadra. To znači da bi se neko prijavio na poziv mora imati partnera u nekoj EU državi. To je dobro, s obzirom da se tako šire dobre prakse rada i omogućuje sticanje iskustva, ali i doprinosi kulturološkoj raznovrsnosti i perspektivama rješavanja određenog problema.

Međutim, to znači da ukoliko se ne može stvoriti neka poveznica sa pan-evropskom filozofijom i zajednički interesu u projektu, neki projekti od nacionalne važnosti nisu podobni za FP projekte – osim ako im se ne pridoda poveznica. Na nivou evropskih država ovo se rješeva jednostavno – takvi se projekti finansiraju iz državnog proračuna i to nije problem u zemljama poput Njemačke koja ima svoj vlastiti vrlo opsežan sistem finansiranja naučno-istraživačkog rada, počev od finansiranja koje radi DFG (Njemačka istraživačka zaklada, eng. German Research Foundation, njem. Deutsche Forschungsgemeinschaft). Međutim za manje zemlje često ostaje problem prijaviti neko istraživanje za grant.

Ukoliko ne postoji neko partnerstvo između institucija, partneri se mogu tražiti i preko Partner Search stranice EU projekata. Partneri se mogu tražiti prema vrsti programa, temi, zemlji, putem pretraživača.

Problem Okvirnih programa dugo je bila i administracija te kompleksnost prijava. Zato je Austrijska agencija za promicanje istraživanja pokrenula 2010. godine peticiju kojom se poziva na pojednostavljenje administrativnih procedura, što je privuklo više od 13.000 potpisnika. U Horizontu 2020. su zato uvedena značajna pojednostavljenja: manje stope sufinansiranja, manje izvještaja, manje revizija, kraće vrijeme  koje prođe od prijedloga do početka projekta. U članku Nature iz decembra 2020. godine, Horizont 2020 hvaljen je zato što je manje birokratski od prošlih Okvirnih programa. No to i dalje ne znači da je procedura prijave i vođenja projekta jednostavna. U EU postoje čitavi odjeli pri naučnim institucijama koji se bave praćenjem poziva, prijavljivanjem, i menadžmentom. Također, kada se kaže „Manje stope sufinansianja“, to za dosta projekata EU znači da će se iz EU fondova finansirati maksimalno 80%. Ostatak partneri moraju naći sami. To je često problem jer se u relativnom kratkom vremenu apliciranja to ne može postići, osim ako je institucija dovoljno velika da taj dio finasira iz svojih sredstava, recimo iz prodaje neke komercijalne usluge.

Zatim pozivi često ne traju dovoljno da se napravi kvalitetna aplikacija. Zato je potrebno dio posla – pronalaženje partnera, razumijevanje aplikacije i procedure uraditi unaprijed. Također, od perioda predaje projekata do potpisivanja ugovora o grantu može proći i 10 mjeseci.

Zdravstveni sektor se u EU finansira i kroz program EU4Health. 

Pozive za projekte finansiranja EU iz oblasti nauke i tehnologije moguće je naći razvrstane po temama na stranicama Evropske komisije ovdje a listu mogućnosti za finansiranje Horizon, ITER, Euratom, održivi razvoj, promociju razvoja i kohezije te mnoge druge ovdje. Informacije EU funding for begginers moguće je naći na istoimenim stranicama Evropske komisije. Postoje i informacije o procesu apliciranja.

Podaci Eurostata pokazuju da se u EU najviše izdvaja za naučno-istraživački razvoj u Švedskoj, Austriji i Njemačkoj:

Kada pogledamo druge pokazatelje, poput državnih izdvajanja za istraživanje i razvoj po stanovniku, dobija se malo drugačija slika, gdje Norveška vodi (podaci Eurostata 2020):

 

Ostali eseji iz serije “Nauka, politika i demokratija”:

Nauka nije apolitična
Da li je nauka demokratična?
Građanska nauka
Naučna i zdravstvena pismenost
Politizacija nauke

Ostale potražite pod Kategorijom “Nauka i demokratija”