Autori: Bojan Šošić i Jelena Kalinić
Ovaj naslov gore izgleda vrlo neugodno, ali neću pričati ni o čemu tako groznom kao što naslov sugerira. Naime, želim napisati koju riječ o dva akronima, PUS i PEST, koja se tiču promoviranja nauke u javnosti.
Moda akronima koji “znače nešto” ne mora uvijek da ima najsretnije ishode. PUS (eng. gnoj) je akronim za “Public Understanding of Science”, dok PEST (eng. štetočina) stoji za “Public Engagement with/in Science and Technology”. Tu je i akronim PAS tj. “Public Awareness of Science”.
Zapravo iza ovih ne-baš-dobro-zvučećih naziva stoji ono što zovemo science advocacy, jedna u lokalne jezike teško prevodiva sintagma u značenju “zagovaranje nauke”. Ipak, iza ovog prevoda stoji niz upitnika jer prevod još uvijek ne objašnjava šta sve to znači. Suštinski, radi se o svim onim angažmanima i radnjama pomoću kojih se ljudima koji ne dolaze iz oblasti bazičnih prirodnih i primijenjenih nauka približavaju naučni termini te pojave i procesi koje pojedine grane nauke proučavaju i objašnjavaju. Odnosno, radi se o transferu znanja na sektore društva koji nisu direktno uključeni u proces stvaranja znanja. Ako tumačimo da je znanje jedan od pet stubova moći, uz bogatstvo, vojnu opremljenost, popularnost pojedinca (to je ono što se pokušava opisati terminom “influenser”, tako nakaradnim za naš jezik) i medije, onda se ovdje praktično radi o transferu moći.
Javnost često propušta da uvidi važnost fundamentalnih istraživanja i da shvati da su dobrobiti koje stoje na raspolaganju građanima u razvijenim društvima tu prvenstveno zahvaljujući ulaganju u nauku, a da politika i ekonomija tih zemalja čine milje koji pogoduje ostvarivanju tih blagodeti za maksimalan broj pojedinaca i manjih interesnih grupa u najkraćem roku.
Sa širenjem broja i opsega naučnih disciplina i osvajanjem uvijek novih naučnih domena, raste i potreba da se javnost upozna s djelovanjem naučnika i novih naučnih spoznaja. Paradoksalno, istovremeno raste i nepovjerenje jednog dijela javnosti prema nauci, što smatramo izrazom površnog izlaganja temama iz oblasti nauke, ali i manjku sistematskog upoznavanja s načinima općeg naučnog mišljenja i pristupanja problemima. Ta potreba za obrazovanjem širih masa u pitanjima nauke odavno je prestala biti jednostrano “naučno opismenjavanje javnosti” označeno eng. izrazom “Public Understanding of Science – PUS”, već se naglašava i potreba da javnost kreira puteve kojim nauka i tehnologija šire svoj vidokrug i djelokrug, bar u nekim aspektima, kroz tzv. “angažovanje javnosti u nauci i tehnologiji” (eng. Public Engagement in Science and Technology – PEST).
U uslovima našeg regiona je, nažalost, dominantno mišljenje kako u nepotističkom i korumpiranom društvu praktično autokratskih vladara, znanje ima jako malu moć. Ovakvo mišljenje, koje blokira razvoj i deprimira treba privesti kraju, iako je taj proces veoma dug. Kada imamo na umu da jedna netalentovana, a iznimno popularna pjevačica može mase pozivati na bojkot mandatorne vakcinacije i širiti neistine o tome kako se u zemljama EU odnosi prema problematici imunizacije, tada shvatamo da je posljednja linija odbrane od ove pošasti upravo javno zagovaranje naučnog pogleda na svijet, racionalnosti i borba da objektivne činjenice dopru do što je moguće više ušiju.
