Ostvo Gruinard, smješteno na zapadnoj obali Škotske, postalo je predmet ozbiljnog skandala kada je tokom Drugog svjetskog rata korišćeno kao poligon za testiranje biološkog oružja. Ostrvo je postalo poznato po kontaminaciji antraksom, bakterijom Bacillus anthracis koja može izazvati opasnu bolest kod ljudi i životinja. O ovom skandalu pisao je i BBC.
Godine 1942. ostrvo je postalo zona koja je žrtvovana, te je postao opasan za sve sisare nakon vojnih eksperimenata s bakterijom antraksa, sve do dekontaminacije 1990. godine.
Ideja Winstona Chruchilla
Ovo je u 18. i 19. vijeku bila pašnjačka zona, međutim 1881. postaje pusto, sa svega 6 stanovnika. Godine 1926. Rosalynd Maitland kupila je imanje Eilean Darach, koje je uključivalo ostrvo Gruinard. Rosalynd Maitland ostavila je ostrvo svojoj nećakinji Molly Dunphie, koja je bila prijateljica s Winstonom Churchillom.
I naravno, Churchill ne bi bio Winston da ovu pustaru ne utilizira u svoju korist. Do 1941. on je usmjerio naučnike iz laboratorije Porton Down, tajne laboratorije u grofoviji Wiltshire, prema razvoju biološkog agensa kako bi spriječili njemačke planove. De facto, vlada je konfiskovala ostrvo (posudili su ga, je li, od vlasnika, pa bi ga kasnije vratili, je li). Ovo je bio savršen recept za katastrofu i sjeme nepovjerenja u vladu, decenijama poslije događaja.
Tokom 1940-ih, britanske vojne vlasti su izabrale Gruinard kao mjesto za testiranje biološkog oružja. Antraks, bakterija koja uzrokuje tešku infekciju, korišćena je kao agens za testiranje. Vojska je raspršivala antraks – kao “bombe od klica” ili antraks bombe – po ostrvu kako bi procijenila efikasnost ovog oružja u ratnim uslovima.
Tada je bilo moderno testirati biološka oružja kao vid onesposobljavanja protivnika, u čemu je Japan imao naročito brutalne metode, međutim ispostavilo se da nije baš tako jednostavno kontrolisati uzročnike bolesti. Prvi svjetski rat je bio poznat po korištenju hemijskog oružja, a Drugi je zamalo postao poligon devastacije biološkim oružjem.
Ipak, utvrđeno je kako je lakše kontrolisati nuklearne bombe od patogena. Biološko oružje je zabranjeno tek 1972. Konvencijom o biološkom oružju (Biological Weapons Convention – BWC) koja je stupila na snagu 1975.
Gruinard
Postoje snimci
Za Gruinard eksperiment odabran je izuzetno virulentni soj antraksa poznat kao “Vollum 14578”, nazvan prema R. L. Vollumu, profesoru bakteriologije na Univerzitetu Oxford, koji je bio ključni dobavljač. Dio eksperimenata zabilježen je na filmu, koji je deklasificiran tek 1997. godine. Na jednom od snimaka može se vidjeti detonacija antraksnih bombi pričvršćenih na visoku palicu poduprtu sajlama. Žrtve: ovce.
Po završetku testova, naučnici su zaključili da bi masovno oslobađanje antraksnih spora potpuno zagađivalo njemačke gradove, čineći ih neprikladnima za naseljavanje decenijama nakon toga (mošmislit!). Dekontaminacija ostrva nakon eksperimenta je bila misija nemoguće, jer su se spore pokazale dovoljno izdržljivima da odole svim pokušajima čišćenja.
Gruinard: guranje pod tepih
Godine 1945., kada je vlasnik otoka zatražio njegovo vraćanje, Ministarstvo opskrbe priznalo je da je otok kontaminiran i da se ne može vratiti pod njegovu kontrolu dok ne bude siguran. Sljedeće godine, vlada je pristala preuzeti otok i preuzeti odgovornost za njega. Vlasnik ili njegovi nasljednici mogli bi otkupiti otok za 500 funti tek kada bi bio proglašen “prikladnim za stanovanje ljudi i životinja”. Humano i pravedno, fer, zar ne?
Nakon završetka rata, ostrvo je ostalo kontaminirano, predstavljajući ozbiljan rizik po zdravlje ljudi. Ostrvo je bilo zatvoreno za javnost, veliki karantin otvorenog tipa i proglašen je “crvenom zonom”, gde je pristup bio ograničen radi sprječavanja širenja antraksa. Decenijama nakon završetka rata, britanske vlasti nisu mogle pronaći siguran način da očiste ostrvo.
Tek su 1986. godine britanske vlasti preduzele korake da riješe problem kontaminacije. Ostrvo je tada podvrgnuto temeljnom dekontaminacionom procesu, u kojem je korišćen formaldehid i drugi hemijski agensi kako bi se uništili preostali tragovi antraksa. Ostrvo je potom bilo praćeno i testirano da bi se osiguralo da više nije prijetnja po zdravlje.
No, do dekontaminacije nije došlo tek tako, jer se vlada smilovala. Zapravo je bilo potrebno da ekoteroristička grupa isprovocira konzervativnu vladu da se nešto učini po ovom pitanju.
Zahtijevanje dekontaminacije
1981. godine, mediji su počeli primati zagonetne poruke pod nazivom “Operacija Dark Harvest”, koje su zahtijevale od vlade dekontaminaciju ostrva. U tim porukama se tvrdilo da je “tim mikrobiologa s dva univerziteta” sletio na ostrvo uz pomoć lokalnog stanovništva i prikupio 140 kilograma tla.
Grupa je prijetila da će ostaviti uzorke tla “na određenim tačkama koje će osigurati brzi gubitak ravnodušnosti vlade i jednako brzo obrazovanje šire javnosti”. Iste te poruke, istoga dana, rezultovale su ostavljanjem zapečaćenog paketa tla ispred vojnog istraživačkog centra Porton Down; laboratorijski testovi su potvrdili prisutnost bakterije antraksa.
Nekoliko dana kasnije, drugi zapečaćeni paket tla ostavljen je u Blackpoolu, gdje se održavala godišnja konferencija Konzervativne stranke. Iako tlo nije sadržavalo antraks, vlasti su napomenule da je tlo slično onome pronađenom na spomenutom otoku.
Vlada je bila prisiljena da riješi problem.
Počevši od 1986. godine, poduzet je odlučan napor za dekontaminaciju otoka: 280 tona otopine formaldehida razrijeđene u morskoj vodi raspršeno je preko svih 485 hektara ostrva, a najkontaminiraniji gornji sloj tla oko mjesta raspršivanja uklonjen je. Ovo je valjda bila strategija “klin se klinom izbija” – jer hemijskim otrovom uništavaju biološki.
Ovo je rezultovalo ispiranjem formaldehida u okean i polaganim uništavanjem međumorskih organizama – školjki, rakova, algi, itd. Bravo, genijalci! Do 2000. godine, istraživanje oporavka morskih organizama pokrenuto je i još uvijek traje; međutim, istraživači s tog projekta su izjavili da je “ponovna kolonizacija u toku, ali nije potpuna”.
Ostrvo vraćeno nasljednicima
Na ostrvo je dovedeno stado ovaca koje su ostale zdrave. 24. aprila 1990. godine, nakon 48 godina karantene i četiri godine nakon primjene otopine formaldehida, ministar odbrane Michael Neubert posjetio je ostrvo i najavio njegovu sigurnost uklanjanjem upozoravajućih znakova. 1. maja 1990. godine, ostrvo su otkupili nasljednici izvornog vlasnika po izvornoj prodajnoj cijeni od 500 funti. Mogli su im i džabe dati i još platiti odštetu za uništavanje imovine.
2022. na ostrvu je izbio veliki požar.
Ovaj incident na Gruinard Islandu ilustruje opasnosti koje mogu proisteći iz testiranja biološkog oružja i potrebu za pažljivim postupcima prilikom rukovanja ovakvim materijalima.
Kontaminacija ostrva antraksom predstavlja mračnu epizodu u istoriji vojnih eksperimenata i podsjeća nas na ozbiljne posljedice koje takve aktivnosti mogu imati na okolinu i zdravlje ljudi. Ovakvi nepromišljeni koraci i realno – glupiranja – unose nepovjerenje ne samo u vlade zemalja nego i u nauku i naučnike, u cijelu naučnu zajednicu.
Potpuno su besmisleni ovakvi eksperimenti čiji je zaključak neizbježna tragedija i koju je lako predvidjeti. Ovakve stvari opravdavaju mišljenja teoretičara zavjera i ohrabruju ih. I onda kada zatreba povjerenje građana, trebamo li se čuditi što je na niskom nivou?
