Često se u regionalnim medijima i svakodnevnom govoru čuju sintagme „genetski modificirani/modifikovani organizmi“, „genetske terapije“, pa čak i „genetsko inženjerstvo/inžinjerstvo“. Međutim, niti jedna od navedenih sintagmi nije pravilna i ne znači ono što bismo pomislili da znači – ne označava da su spomenute realije vezane za genetiku i gene. Pravilno bi bilo govoriti isključivo o „genetički modificiranim/modifikovanim organizmima“, o „genskim terapijama“ ili čak o „terapijama genima“ te o „genetičkom inženjerstvu/inžinjerstvu“. Nažalost, kao takva, izrazito nepravilna, ova terminologija ušla je i u zakon te je tako, na 44. sjednici Zastupničkog doma, održanoj 21. januara 2009. godine, i na 25. sjednici Doma naroda, održanoj 26. februara 2009. usvojen „Zakon o genetski modificiranim organizmima“ tj. „Zakon o genetički modifikovanim organizmima“. Iz ovoga se vidi da se „genetski“ i „genetički“ u svakodnevnom životu tretiraju kao dubletne i jednakopravne forme, što, jednostavno, nije naučna istina i ne odgovara lingvističkoj stvarnosti.
Ova problematika nije trivijalne prirode i imperativ preciznog izražavanja naučne terminologije nije tek hir šačice ljudi. Ovdje se radi o grešci reda veličine „da li je ispravno reći Iran ili Irak“. Dakle, zbog čega treba insistirati na upotrebi priloga „genetički“?
Termin je neologizam, kalk po uzoru na engleski termin „genetically modified organism“, a u engleskom i ne samo engleskom jeziku je deriviran od naziva nauke koja se bavi nasljeđivanjem – genetike. Termin „genetics“, ima svoju etimologiju u latinskoj riječi gens, gentis f. (pleme, rod), koja, opet, ima svoje korijene u riječima iz starogrčkog geneticos (generativni) i genesis (porijeklo, nastajanje, postanak). Sam termin je prvi put upotrijebio engleski biolog William Bateson 1905. kako opisao proučavanje nasljeđivanja. Skraćivanjem ovog termina došlo se i do naziva „gene“, odnosno gen – jedinice nasljeđivanje, slijeda „slova“ u DNK koji predstavlja šifru za sintezu proteina. Dakle, sve ove riječi imaju mnogo toga zajedničkog i dio su jedne porodice riječi, ali su se značenja ovih riječi razudila i evoluirala. Pridjev i prilog „genetički“ znači da imenica i glagol na koje se odnose imaju veze sa genetikom: genetika je ta koja „modificira“ organizme (preciznije, poznavanje zakonitosti koje genetika opisuje), a „genetičko“ je atribut koji pobliže objašnjava o kakvom se inženjerstvu radi.
U knjizi Vrijeme genetike (Lj. Berberović, B. Šošić, A. Redžić, Institut za naučnoistraživački rad KCUS, Sarajevo 2007.) na strani 166, akademik profesor doktor Ljubomir Berberović kaže sljedeće: (…) genetičko inženjerstvo je eksperimentalna osnova budućih biotehnologija (…) U domaćoj literaturi se pominje pod različitim imenima, a izgleda da je naziv „genetičko inženjerstvo“ najpogodniji sa stanovišta principa našeg jezika, prije svega kao korektan prevod najčešće upotrebljavanih termina u različitim stranim jezicima (…) U ovom nazivu atribut „genetičko“ (izveden iz imenice „genetika“) bolje pristaje nego „genetsko“ (atribut izveden iz imenice „geneza“).
Sličnog je stanovišta i dr Biljana Stojković, vanredni profesor za užu naučnu oblast „Genetika i evolucija“ na Biološkom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Ona u tekstu, „GMO histerija“ objavljenom na Peščanik 23. 11.2013. u uvodu ističe:
Za početak, zamolila bih sve zainteresovane strane – novinare, naučnike, kvazinaučnike, lekare, patriote, političare, itd., da kada misle na organizme u koje je nekom tehnikom genetičkog inženjerstva ubačen neki novi ili modifikovan gen, njih ne nazivaju „genetski modifikovanim“, već „genetički modifikovanim organizmima“ (GMO). Ne radi se ovde o cinculiranju i jezičkom čistunstvu, već o bitno različitim značenjima ovih prisvojnih prideva. Naime, danas se u biologiji, ali i u svakodnevnom životu (posebno u engleskom jeziku), koristi mnogo reči koje potiču od istog starogrčkog korena – gen-/gon-, ili genesis, reči koja se odnosi na početak, poreklo, nastanak, a od koje su se naknadno razvili brojni pojmovi poput genus (rod), gen (jedinica nasleđivanja), ili genetika (naučna disciplina), pa i genocid i slični pojmovi. Etimološki, dakle, brojne reči jesu istog porekla, ali su se danas razudile i dobile vrlo specifična značenja. U tom smislu, pridev „genetski“ nastaje od pojma „geneza“, a odnosi se na poreklo ili postanak, dok pridev „genetički“ koristimo uvek kada mislimo na nasleđivanje i genetiku. Ukoliko želimo da naglasimo da se radi o genu kao naslednom činiocu, možemo još iskoristiti i pridev „genski“, ali svakako nećemo pogrešiti ako kažemo „genetički“ jer je to širi pojam i podrazumeva različite nivoe nasledne varijabilnosti ili modifikacija. Ovde moram naglasiti da se u Rečniku srpskoga jezika Matice srpske značenja reči geneza i genetika donekle izjednačavaju, a samim tim i iz njih izvedeni pridevi, iako se prednost daje tumačenju kakvo sam ovde opisala (prema redosledu značenja). Konačno, ako su pojmovi stručni, onda se struka mora pitati i o preciznoj upotrebi reči.
Da genetski i genetički nemaju isti smisao, tvrdi i jezicni-savjetnik.hr:
Inače, ovaj tekst bi trebao biti jedan od fundamentalnih tekstova za oblast GMO.
Terapije u kojima se nastoji nekim tehnikama manipulacije genomom (poput CRISPR) isjeći mutirana verzija gena koja uzrokuje nasljedni (kongenitalni) poremećaj te se ta verzija gena zamijeniti nemutiranom mogle bi se nazvati „genskim terapijama“ ili „terapijama genima“, ali nikakva greška nije ni govoriti o ovome kao o „genetičkim terapijama“ jer su i ovdje radi o proizvodima genetike.
Međutim, nepoznavanje ispravne genetičke terminologije često rezultira nekim još gorim rješenjima. Jedno od njih je i izgovaranje akronima za dezoksiribonukleinsku kiselinu kao „de-en-a“, prema skraćenici iz engleskog jezika DNA, ali izgovorenoj onako kako bi se slovkalo u našem jeziku, a ne u engleskom („di-en-ei“).
Ovakav izgovor se, nažalost, može čuti i među profesorima. Tako izgovorena skraćenica nema nikavo značenje jer u našem jeziku ne postoji pojam „dezoksiribonukleinska acid“ kojem bi ovakav akronim odgovarao. Još jedan primjer jezičke nedoumice je i korištenje „hromozom/kromozom“ umjesto hromosom/kromosom. Ova riječ označava strukture u nukleusu stanice sačinjene od DNK i kompleksa proteina iz klase histona, a koje su vidljive priliko dioba stanica i koje se jače boje. Naziv je zapravo opis stukture i vodi porijeklo od grčkih riječi chroma (boja) i soma (tijelo).
Prevođenje „s“ u „z“ (kao u filosofija-filozofija, što je također diskutabilno da li je opravdano) ovdje dovodi to gubljenje značenja riječi u složenici te to izbljeđuje etimologiju do neprepoznavanja. Međutim, dok obje varijante pisanja i čitanja: hromozom i hromosom/kromosom imaju uporište u lingvistici, s obzirom da se, kako rječnici kažu, ovo “s” u starogrčkom izgovara kao “z”, a sama riječ dolazi iz engleskog, gdje se također u izgovoru čuje z, postoji zaiste druge potencijalne nepravilnosti u pisanju ove riječi, nepravilnosti kod kojih nema nikakvih nedoumica. Naime, ne smije se pisati i izgovarati hromosoN ili kromosoN, jer za to definitivno nema opravdanja.
