U regionalnim medijima je nezapaženo prošla vijest o smrti Leona M. Ledermana, američkog eksperimentalnog fizičara, dobitnika Nobelove nagrade za fiziku 1988. godine, čovjeka koji je Higgsovom bozonu dao nadimak “Božija čestica”, sintagmu koju u svakodnevnom životu volimo rabiti kada se referiramo na ovaj tip bozona. Zapravo, Lederman je “kum” i “otac” ovog opšteprihvaćenog naziva spomenute čestice. Samu Nobelovu nagradu za fiziku dobio je za detekciju neutrina, jedne vrlo interesatne, ali i “neuhvatljive” čestice iz leptonske “porodice” fermiona.
Lederman je preminuo 3.10.2018. godine u 96. godini.
Rođen je 15. jula 1922. u New Yorku, u porodici ukrajinskih Jevreja, emigranata iz Odese i Kijeva. Kao mladić je učestvovao u Drugom svjetskom ratu, a nakon demobilizacije 1946. studira na Univerzitetu Kolumbija, gdje doktorira 1951. Šezdesetih godina prošlog vijeka dolazi u razmjenu na tek osnovani CERN, a po povratku u SAD postaje direktor Fermilaba.
1962. otkriva mionski neutrino, jedan od tri “okusa” neutrina – druga dva su elektronski i tau neutrino. 1977. je bio voditelj grupe sa Fermilaba koja je otkrila dubinski (bottom) kvark, česticu koju su svega nekoliko godina prije, 1973. opisali Makoto Kobayashi i Toshihide Maskawa.
>1991. postaje i predsjednik AAAS – American Association for the Advancement of Science, jednog od najvećih udruženja ovakvog tipa na svijetu, koje je istovremeno i izdavač časopisa Science.
1993. izdaje knjigu čiji naslov Božija čestica: ako je univerzum odgovor, šta je onda pitanje? referira na tada još nedetektovanu česticu, krucijalni dio slagalice zvane Standardni model. Neke kolege-fizičari su mu zamjerili što je nadimak koji je nadjenuo ovoj čestici bio previše vezan za religiju, ali Lederman im je odgovorio da postoji veza sa jednom drugom knjigom, i citirao Postanak. Nakon objavljivanja knjige, Lederman se šalio kako je ovaj nadimak skovao samo zato jer mu izdavač nije dozvolio da stavi “prokleta čestica” (eng. “Goddamn particle”). Ipak, iako je odrastao u jevrejskoj kulturno-religijskoj tradiciji, bio je zapravo ateista.
Lederman u knjizi objašnjava zašto je Higgsovom bozonu dao nadimak “Prokleta čestica”:
“Ovaj je bozon tako važan za današnje stanje fizike, toliko presudan za naše konačno razumijevanje strukture materije, a opet tako neuhvatljiv da sam joj dao nadimak: Prokleta čestica. Zašto Božja čestica? Dva razloga. Prvo, izdavač nam ne bi dozvolio da ga nazivamo Prokletom česticom, mada bi to mogao biti prikladniji naslov, s obzirom na njegovu zlobnu prirodu i troškove koje nanosi. I drugo, postoji veza neke vrste, s drugom knjigom, mnogo starijom”, piše Lederamn u predgovoru za “Božiju česticu”, aludirajući, naravno, na Bibliju.
Tužan dio ove priče je to da je Lederman bio prinuđen prodati svoju zlatnu medalju Nobelove nagrade i to za $765 000, kako bi pokrio troškove liječenja. Naime, u poznijim godinama, Leonu je dijagnosticiran jedan oblik demencije.
Ovo nije prvi put da je medalja Nobelove nagrade bila prodata na aukciji. Jim Watson je svoju prodao za rekordnih $4.7 miliona 2014. godine, a medalja njegovog sabratima u problemu rješavanja strukture DNK i podjeli Nobelove nagrade, Francisa Cricka je prodata za $2.2 milona 2013. Watsonova medalje je poslije vraćena laureatu. Nasljednici dobitnika Nobelove nagrade za mir iz 1936. godine, Carlosa Saavedre Lamasa, prodali su medalju za $1.1 milion 2014.
