Porijeklo morbila dugo nije bilo jasno, postojali su neki dokazi kada su se pojavili, ali sada znamo da su se pojavili još ranije.
Morbili su izuzetno zarazna virusna bolest, izazvani Morbilivirusom. Donedavno se smatralo kako se u ljudskoj populaciji ova bolest pojavila u srednjem vijeku. Naime, prvi opisi infekcije morbilima i pojave epidemija datiraju iz 5.- 7. vijeka naše ere. Prvi sistematski opis morbila uradio je persijski ljekar Rhazes (860.-932.). Prema njegovim opisima, moglo bi se zaključiti da je bolest počela kao zoonoza te da je uzročnik evoluirao od jedne bolesti stoke. Ovo bi moglo značiti da su nas morbili počeli inficirati oko 4. vijeka naše ere.
Uzorak iz 1912.
Međutim, izgleda da naša vrsta ima posla sa morbilima – ospicama mnogo duže. Jedno istraživanje primjerka pluća djevojčice koja je prije više od 100 godina preminula od posljedica morbila, otkrili su nove stvari o genetičkom kodu virusa i pomakli pojavu morbila među ljudima mnogo ranije, u antičko doba.
Naime, naše znanje o morbilima se zasniva na sojevima virusa izolovanim sredinom prošlog vijeka, kada se počelo sa razvojem vakcine protiv ove infekcije, a to su neke 50-te godine. No, Sebastien Calvignac-Spencer, evolucijski biolog s Instituta Robert Koch, naišao je na vrijedne ostatke u podrumu Berlinskog muzeja istorije medicine. Spomenuti uzorak pluća u formalinu dio je kolekcije koju je prvobitno započeo čuveni njemački citolog, fiziolog i patolog Rudolph Virchow (o kojem više možete saznati u ovoj animaciji). Sam uzorak nije prezervirao Virchow, ali njegova ideja o čuvanju uzoraka je našla plodno tlo i drugi ljekari su počeli dodavati uzorke.
Porijeklo morbila i širenje usljed urbanizacije
Sebastien Calvignac-Spencer i njegov tim su uzeli uzorak iz ovih pluća, izolirali RNK i sklopili slagalicu evolucije Morbilivirusa koja nam kaže kako je ovaj virus preskočio sa neke životinjske vrste na čovjeka još oko 4. vijeka prije nove ere, odnosno bar oko 800 godina ranije nego smo mislili.
Morbili se šire veoma brzo i jako su zarazni, ali infekcija omogućava doživotni imunitet. To znači da virus može lako da iscrpi malu populaciju, kakve su ljudske populacije bile nekada i da više nema koga da zarazi jer su ljudi imuni. Znajući sve ovo, naučnici su procijenili da je potrebna populacija od 250.000 do pola miliona ljudi kako bi se izbjeglo ovo iscrpljivanje. Istoričari smatraju da su najveći gradovi dostigli tu veličinu oko četvrtog vijeka prije nove ere.
Kada su naučnici u Japanu 2010. koristili raspoložive genome morbila kako bi napravili filogenetsko stablo virusa, zaključili su da su se ospice pojavile tek u 11. ili 12. vijeku naše ere. To je zbog toga što su koristili vrlo ograničen uzorak novih genoma, koji datiraju iz pedesetih. Zato je analiza genoma virusa iz pluća djevojčice koja je preminula 1912. bila jako važna. Japanski naučnici nisu raspolagali sa takvim starijim uzorkom.
uzorak pluća djevojčice, 1912.
Ali, nije lako izolovati nukleinske kiseline iz uzoraka u formalinu – to je umjetnost i znanje za sebe. Naime, formalin prezervira tkivo tako što se veže i umreži sa molekulama proteina i nukleinskih kiselina, pa tako i RNK i DNK. Virus morbila je RNK virus, pa tako i njegov genom postane vezan sa formalinom. Da bi ekstrahirali RNK iz takvih uzoraka, naučnici koriste tehniku čiji su protokol osmislili naučnici koji su se bavili fiksiranim uzorcima tumora – tu je potrebno uzorak zagrijati na 98°C 15 minuta, čime se prekidaju veze. Nekada je problem ove metode bilo to što se na taj način razbije i sama RNK, ali nove metode sekvencioniranja dozvoljavaju iščitavanje genoma i iz ovakvih fragmenata.
Ovi će se nalazi morati potvrditi, ali činjenica je da promjene u načinu življenja i ponašanja ljudi i populacija ljudi mijenjaju i epidemiološku situaciju. Ovdje vidimo kako je stvaranje većih gradova i agregacija stanovništva na jednom mjestu dovela do stvaranja epidemiološkog bazena pogodnog za preživljavanje virusa, koji se prije tih promjena nije mogao održati u malim populacijama, usljed iscrpljenja.
Rad o ovom otkriću dosupan je u pre-print verziji na bazi bioRxiv pod naslovom “The history of measles: from a 1912 genome to an antique origin“.
