Možda bi najlakše bilo reći da su baze spojevi koji su hemijski suprotni kiselinama. To su obično spojevi koji nastaju u reakciji oksida metala i vode, ali postoje i neke baze, koje grade nemetali. Zapravo, elektropozitivni joni grade sa vodom baze.
Svaka baza se sastoji od dijela koji predstavlja metal ili, rjeđe, neki nemetal, i atoma vodika i kisika povezanih u naročitu grupu, koju nazivamo OH-grupa ili hidroksidna grupa/hidroksidna skupina. Hidroksidna grupa je uvijek negativno jednovalentna, što znači da kad pišemo formule baza, moramo paziti na valenciju metala: hidroksidnih grupa ima onoliko kolika je valencija metala:
Kalijumova/kalijeva baza: kalijum je pozitivno jednovalentan, hidroksidna grupa negativno jednovalentna, najmanji zajednički sadržilac je jedan, pa je formula kalijumove baze KOH.
Magnezijum se nalazi u drugoj grupi periodnog sistema, pa znamo da je pozitivno dvovalentan, hidroksidna grupa je negativno jednovalentna, te je formula magnezijumove baze Mg (OH)2
Kada imamo više od jedne hidroksidne grupe u formuli jedinjenja, onda je odvajamo zagradom, a broj grupa pišemo u indeksu iza zatvorene zagrade.
Ako je željezo trovalentno, onda je formula njegove baze Fe(OH)3
Pošto baze sadrže hidroksidnu grupu, nazivamo ih još i hidroksidi. Tako za prethodne primjere možemo reći još i kalijum hidroksid, magnezijum hidroksid i željezo hidroksid. Baza koja se otapa u vodi naziva se i alkalija ili lužina. Obično se radi o bazama elemenata I i II grupe Periodnog sistema.
U vodi alkalije proizvode hidroksidne jone. Upravo ti joni otopinu i čine alkanom, baš kao što joni hidrogena koji grade hidronijum jone neku drugu otopinu čine kiselom. Otopine alkalija se, dakle, sastoje od jona metala i hidroksilnih OH jona. Nemojte miješati hidronijum jone u kiselinama i hidroksidne jone u bazama!
Razlaganje baza u vodi na jone možemo prikazati ovako:
NaOH → Na++ OH-
→
Mg(OH)2 Mg2+ + 2OH-
→
Fe(OH)3 Fe3+ + 3OH-
Baze su jedinjenja gorkog i stežućeg okusa, a na dodir su skliske, sapunaste. Međutim, nikako ih nemojte dodirivati ili ih probati okusiti: velika većina ih je vrlo korozivna i štetna po organizam, trovanje jakim bazama najčešće ima smrtni ishod.
Da li u našim domovima možemo naći baze? Naravno. Kada vaši roditelji kreče stan, kreč koji koriste je jedna slabija baza, hidroksid kalcijuma. Kalcijum je element II grupe Periodnog i ovi elementi grade nešto slabije baze, međutim, elementi I grupe grade jake i za organizam opasne baze.
Također, sapun je blaga baza. Neka sredstva za čišćenje, poput onih za čišćenje rerni, sadrže amonijak, koji je također baza i spada u rijetke baze koje grade nemetali. Amonijak, NH3, kada se otopi u vodi daje amonijakovu bazu odnosno, lužinu, čija je formula NH4OH.
Kako nastaju baze? Najčešće nastaju u reakciji oksida metala i vode, poput:
2Mg+O2 → 2MgO magnezij oksid
MgO + H2O → Mg(OH)2
Ili od metala i vode, kao u slučaju natrijum hidroksida:
2Na+2H2O → 2NaOH +H2
Obično od metala prve grupe periodnog hidroksidi nastaju na ovakav način, a u reakciji se oslobađa i gasoviti vodik, koji odlazi u atmosferu, pa onda u jednadžbi iza vodika nacrtamo strelicu okrenutu prema gore.
Baze crveni lakmus papir boje u plavo.
