Znate li šta je i zašto postoji – trgovanje emisijama ugljičnog dioksida?

U cilju regulacije emisija ugljičnog dioksida, i ublažavanja klimatskih promjena, svjetski ekonomisti su uveli sistem trgovanja emisijama ugljičnog dioksida, tzv. ugljične kredite, koji su oblik kupovne moći. Ovaj sistem ima svoje dobre strane, ali i mane.

Autor: Jelena Kalinić

 

Dakle, imamo taj nesretni ugljični dioksid koji je sastavni dio atmosfere naše planete i jako je koristan jer je „pogonsko gorivo“ za fotosintezu, a pored toga stvara efekat staklenika koji podiže temperaturu. Bez ugljičnog dioksida, fotosinteza nije moguća, a sa jako malim koncentracijama ili bez ovog spoja u atmosferi – bilo bi nam prehladno, živjeli bismo u Ledenom dobu.

No, industrijska revolucija današnjice i potrošnja fosilnih goriva za rad, zagrijavanje i transport doveli su do povećanja koncentracija ugljičnog dioksida u atmosferi iznad one „zlatne sredine“, koja nam donosi ugodne temperature. Da, govorimo o globalnom zagrijavanju kao posljedici povećane čovjekove aktivnosti i povećanih emisija CO₂.

Reduciranje emisija stakleničkih gasova/plinova, s akcentom na ugljendioksid je izuzetno važna komponenta borbe s klimatskim promjenama te ublažavanja efekata (mitigacije) klimatskih promjena, poput globalnog zagrijavanja. Naravno, ne treba misliti da je globalno zagrijavanje jedina posljedica klimatskih promjena – to su i poplave, povećanje nivoa mora i oceana, promjene vremena, pojava ekstremnih vremenskih uslova, uništavanje ostrvskih područja, negativni efekti na koraljne grebene, suše i širenja aridnih područja.

Jedan od načina na koji vlade pokušavaju kontrolisati emisije ugljičnog dioksida jeste trgovanje emisijama stakleničkih gasova, tj. carbon (emission) trade. Ovaj sistem se naziva Emission Trade System (ETS) i to je tržišno-orijentisani sistem kontrole emisija stakleničih gasova, u prvom redu CO2.

Trgovina emisijama ugljika potječe iz Kyoto protokola, ugovora Ujedinjenih nacija koji je postavio cilj smanjenja globalne emisije ugljika i ublažavanja klimatskih promjena počevši od 2005. godine.

Ideja je potaknuti svaku državu da smanji emisiju ugljika, kako bi imala preostale dozvole za prodaju Carbon Trade kredita. Veće, bogatije nacije trebaju da subvencioniraju razvoj zelenih tehnologija kod siromašnijih nacija.

Trgovina ugljikom je kupovina i prodaja kredita koji kompaniji ili drugom subjektu omogućuju ispuštanje određene količine ugljičnog dioksida. Kredit za ugljik i trgovinu ugljikom odobravaju vlade s ciljem postupnog smanjenja ukupne emisije ugljika i ublažavanja njihovog doprinosa klimatskim promjenama.

Naravno, kao i sve, i ovaj sistem ima i dobre strane i ograničenja, te ima i dosta kritičara, posebno jer se zasniva na principu kapitalističkog neoliberalnog otvorenog tržišta te, očekivano, kritike dolaze sa lijeve strane političkog spektra koja smatra da je jedini pravi način kontrole smanjivanje potrošnje i rezanje emisija. Također, na neregulisanim tržištima emisija, ovaj sistem je pogodan za zloupotrebe, prevare, pa čak i za to da postane dio sistema pranja novca.

U okviru trgovanja emisijama, zemlja ili zagađivač koji ima više emisija može kupiti pravo na emisiju više. Država ili entitet koji ima manje emisija, prodaje pravo emitiranja ugljika drugim zemljama ili entitetima. Kao rezultat toga, najprije će se iskoristiti najisplativije metode smanjenja ugljika. ETS i porezi na ugljik uobičajen su način na koji zemlje ispunjavaju svoja obećanja prema Pariškom sporazumu. Trguje se zapravo alokacijama emisija – „cap and trade“ sistem. Pri tome, centralna vlast postavlja granicu ili „cap” količine emisija koja smije biti emitirana u okoliš.

„Cap and trade“ sistem predstavlja alternativu porezima na emisije, a svrha mu je postepeno smanjiti emisije kroz poticaje da kompanije investiraju u zelene tehnologije. Ovaj sistem ima limite emisija koje su izračunale vlade i stručnjaci, a koji su kompatibilni s ciljevima država u smanjenju emisija i ograničavanju štete po okoliš.

Svaka država dobiva određeni broj dozvola za ispuštanje ugljendioksida do određene razine. Ako ne iskoristi sve svoje dozvole, može prodati neiskorištene dozvole drugoj državi koja želi emitirati više ugljičnog dioksida nego što joj dozvole dopuštaju. Svake se godine svakoj zemlji dodijeli nešto manji broj novih dozvola. Trgovina, iako je ovlaštena i regulisana od strane vlade, odvija se između kompanija. Svako preduzeće dobiva maksimalnu dozvolu za zagađenje ugljikom. Neiskorištene dozvole mogu se prodati drugim tvrtkama, a cilj je osigurati da ukupna preduzeća ne prelaze osnovnu razinu zagađenja. Osnovica se godišnje smanjuje.

Da probamo ovo pojednostaviti do tog nivoa da većina ljudi razumije – one kompanije koje potroše svoj „džeparac“ za emisije CO2, moraju kupovati „bodove“ da mogu nastaviti emitirati. Kredit za emisije (čija cijena varira i od godine, ali i od regiona) je dozvola za emisiju polutanata ekvivaletna jednoj toni ugljen dioksida.

Recimo, od 2020. godine, a posebno u 2021, cijena ovog trgovanja raste i na području EU je iznosila više od 50 EUR po toni emitovanog ugljen dioksida. Koliko je tona emitovanog ugljen dioksida? Prema Kalkulatoru emisija, to je:

 

 

 

Ali, ako ulože u tehnologije koje reduciraju emisije, kompanije će moći drugima prodavati svoje bodove. Zapravo sistem trgovanja emisijama je doveo do toga da kompanije ulažu više u tehnologije reduciranja emisija. Ovdje treba dodati i da se stvari na ETS tržištu mijenjaju, i da postoji tendencija rasta cijene emisija. Također, ovo se događa na nivou država – države koje imaju manje emisije prodaju državama koje imaju veće neku vrstu prava da, na konto toga što oni manje emitiraju, ovi drugi mogu emitirati.

Zvuči kao da razvijene države, koje, zbog svog transporta i industrije imaju i veće emisije, nastavljaju zagađivati „na grbači“ onih koji imaju manje emisije? Međutim, upravo zbog porasta cijena ovih emisija, te razvijene države gledaju da što manje kupuju prava na emisije, a što više prelaze na tehnologije koje imaju manje emisije. Istovremeno, nerazvijene države, poput BiH, više se oslanjaju na fosilna goriva u energetskom sektoru, a zelenu tehnologiju grade nauštrb rijeka, gradeći minihidrocentrale.

Sistem trgovanja emisijama je dobro zvučao u teoriji, ali u praksi, stvar je mnogo teža. Dok su u EU vrlo brzo smislili i prihvatili ovaj modus, SAD su bile mnogo manje spremne da to čine, a neki od velikih emitera emisija, poput Kine, jedva su pristale na ovaj sistem. Kina je tek 2021. ušla u ovaj sistem.

Stvaranje tržišta za nešto bez unutrašnje vrijednosti, poput ugljendioksida, vrlo je teško. Naime, ljudi, kompanije, države će radije platiti nešto što dobijaju, a takav osjećaj za emisije nemate – nego imate osjećaj da morate platiti da nešto ne izgubite. Da bi funkcionisao sistem, morate strogo ograničiti pravo na emisiju kako bi se njome moglo trgovati. U najvećoj svjetskoj shemi trgovanja ugljikom, EU ETS-u, političko uplitanje dovelo je do pometnje.

Krediti su se često davali besplatno, što je dovelo do kolapsa cijena i nije došlo do efikasnog smanjenja emisija. Drugi je problem što se dopušta i trgovina ugljik offset dozvolama, stečenim plaćanjem smanjenja zagađenja u siromašnijim zemljama. Značaj ovih dozvola u smanjenju emisija ugljika je upitan, a također je smanjena i efikasnost ukupne sheme ograničenja i trgovine.

Zagovornici trgovine ugljikom tvrde da je to isplativo, djelomično rješenje problema klimatskih promjena i da potiče usvajanje inovativnih tehnologija.

Međutim, trgovina emisijama ugljika široko je, i sve više, kritizirana. Ponekad se na to gleda kao na smetnju za rješavanje velikog i hitnog pitanja globalnog zatopljenja. Uprkos ovim kritikama, trgovina ugljikom ostaje središnji koncept u mnogim prijedlozima za ublažavanje ili smanjenje klimatskih promjena i globalnog zatopljenja.

 

Još o ovoj temi: https://www.renovablesverdes.com/hr/uglji%C4%8Dni-krediti/

 

Još eseja iz serije “Nauka, politika i demokratija”:

Nauka nije apolitična
Da li je nauka demokratična?
Građanska nauka
Naučna i zdravstvena pismenost
Politizacija nauke

Ostale eseje iz ove grupe potražite pod Kategorijom “Nauka i demokratija”