Nauka u Velikoj Britaniji je iznimno cijenjena. I dosta stvari ažnih za nauku, poput naučne metode i naučne komunikacije, razvijano je upravo ovdje.
Kao dijete sam bila maltne zaljubljena u drevnu Grčku, u mitove, priče, epove, ponajviše preko crteža britanskog neoklasičara Johna Flaxmana (York, 1755. – London, 1826.) u zbirci prepričanih starogrčkih epova i mitova koju je priredio njemački književnik i izdavač Gustav Schwab (Stuttgart, 1792.- Stuttgart, 1850.). Preko Flaxmanovih crteža i Schwabovih Sagen des klassischen Altertums zavoljela sam književnost i likovnu umjetnost, međutim, gotovo istovremeno sam otkrila The Beatles (preko mame), Davida Bowiea (preko mame i filma Labyrinth) te Queen (preko MTV). The Rolling Stones i ja smo se upoznali tek neznatno kasnije.
Penelopa i prosci, John Flaxman
Kada jednom otkrijete britansku rock-scenu, vrlo brzo se nađete u istorijsko-kulturološkom kovitlacu punka, post-punka, alternativnog rocka, new-wavea i popa. I tako sam počela slušati (ta veza traje do danas) Led Zeppelin, Sex Pistols, Clash, The Sisters of Mercy (utjecaj starije raje sa kojom sam se družila), The Smiths, New Order, Depeche Mode, The Cure, Yazoo, Duran Duran, Georgea Michaela, Oasis, Pulp… ne smijem više nabrajati…
Naravno, ta opsjednutost britanskom muzičkom scenom vodila je i nekim drugim stvarima. Moja mama je, recimo, opsjednuta istorijskom fikcijom i filmovima koji opisuju eru Tudora, naročito elizabetanski period, a nije ništa manje sklona ni House of Windsor. Njeni omiljeni filmovi su svi o Elizabeti I i King’s speech.
Ne, nisam zaboravila da je ovo blog o nauci i tehnologiji.
Kod mene je ova fascinacija britanskim otišla korak dalje. Kada se bavite biologijom jednostavno ne možete promašiti činjenicu da je Francis Crick Britanac. Već je opšte mjesto u svakoj priči o DNK da je on, zajedno sa Amerikancem Jamesom Watsonom 1953. razriješio problem strukture DNK, na osnovu slika koje je snimila Rosalind Franklin. Postoji mnogo kontroverze vezano za ovaj slučaj, jer su Watson i Crick vidjeli ove slike (urađene metodom rendgenske kristalografije) bez znanja Franklin, koja je preminula od raka jajnika 1958. – četiri godine prije nego su Crick, Watson i Wilkins podijelili Nobelovu nagradu za otkriće strukture DNK.
Francis Crick (desno) sa Jamesom Watsonom pored modela DNK
Danas je nemoguće kvantitativno procijeniti vrijednost ovog otkrića. Naime, otkriće strukture DNK je otvorilo put za praktično nepregledan niz drugih otkrića i patenata. I opet, veliku ulogu u otkrivanju novih svjetova i u akumulaciji globalnog znanja – onoga što čovječanstvo zna o sebi i o svijetu u kojem živi – imali su britanski naučnici.
Sir Alec Jeffreys je otkrio i usavršio metodu “DNA fingerprints” – “otisaka” DNK koji su za svakog čovjeka drugačiji i time utro put visokosofisticiranoj forenzici (i seriji CSI).
Alec Jeffreys, “otac”moderne forenzike
Timu naučnika sa Roslin University u Škotskoj, na čelu sa Ianom Wilmutom, pošlo je za rukom sa kloniraju čuvenu ovcu Dolly, nazvanu po Dolly Parton.
Sir Robert Edwards, engleski fiziolog je usrećio mnoge bračne parove. Naime, on je bio pionir in vitro oplodnje – 1978. rođena je prva “beba iz epruvete”, a 2010. Edwards je dobio Nobelovu nagradu upravo za “razvoj in vitro oplodnje”.
Ovo su tek crtice ogromnih doprinosa britanskih naučnika i timova iz Velike Britanije na polju biologije. A gdje su Tim Berners-Lee, koji je, uz zemljaka Donalda Wattsa Daviesa, dobrano zaslužan za razvoj World Wide Web, CERN-ov Lyn Evans, gdje su Stephen Hawking, Alan Turing?
Istorija nauke bilježi stotine imena porijeklom sa britanskog otočja. Prisjetimo se još nekoliko mega-popularnih imena nauke i tehnologije, porijeklom iz Engleske, Škotske, Velsa: Isaac Newton, Ada Lovelace (inače kćerka lorda Byrona i jedna od prvih programera – izumila je preteču računara), Edward Jenner (kojem trebamo zahvaliti postojanje vakcine), Charles Darvin, Michael Faraday, James Clerk Maxwell, korifeji industrijske revolucije James Watt i Isambard Kingdom Brunel, zatim Alexander Fleming, Alexander Graham Bell…
Kako sam sada u strahu da ne pretvorim ovaj post u tek puko nabrajanje imena, dozvolite mi da skrenem pažnju na dvije stvari koje su nastale na britanskom tlu, a koje i dan-danas imaju ogroman uticaj na svijet nauke, tehnologije i obrazovanja.
Svi ovi nabrojani naučnici (i oni koje nisam uspjela nabrojati) temeljili su svoj rad na onome što nazivamo naučna metoda (scientific method). Naučna metoda ima svoje duboke istorijske korijene u misli trinaestog vijeka, dakle, još mnogo prije protestantizma i Henrika VIII, prije Akta ujedinjenja Engleske i Škotske, prije nego što se formirala Velika Britanija, UK …prije nego su bili ustanovljeni svi oni političko-geografski termini koji zbunjuju neupućene ne-Britance.
Rođenje “Scientific Method”: naučna metoda
Godinu dana prije nego što je donesena i potpisana Magna Carta (bilo je to 1215. a ove, 2015. godine, obilježeno je 800 godina od potpisivanja tog značajnog dokumenta), u mjestu Ilchester u Somersetu rođen je Roger Bacon (1214. – 1294.). Premda njegova misao jeste došla nekako prerano da bi bila shvaćena, ona predstavlja početak jednog grandizonog obrata u poimanju prirode. Roger Bacon, koji je inače pripadao redu male braće, fratara, za života je bio poznat kao “Doktor Mirabilis” te je stekao reputaciju nekoga ko barata sa zabranjenim znanjem, bio je praktično “model” za Fausta. Ono što je za kasni srednji vijek bilo “zabranjeno znanje”, zapravo je temelj empirizma i induktivizma, odnosno, temelj onoga što zovemo naučnom metodom.
Namjerno sa maločas napisala “Roger”, a ne “Bacon” jer istorija znanosti (napisala sam “znanost, a ne “nauka” jer je negdje u mojoj glavi “znanost” cjelokupnost znanja, a “nauka” posebne grane i discipline) pridaje posebno mjesto još jednom Baconu – Francisu Baconu (1561. – 1626.). Ovaj rođeni Londonac, savremenik Shakespearea, službenik Nj.K.V. Elizabete I, nastavio je ono što je Roger Bacon počeo: Francis je smatrao kako znanost može čovjeku pomoći da ukroti prirodu (koja je, ne zaboravimo, u to doba bila vrlo problematičan segment života). Ova Francisova misao bila je odraz humanizma, mada danas nama možda zvuči malo naivno. Ipak, Francisa treba pamtiti po stvaranju onoga što zovemo metodologija naučnih istraživanja, po popularizaciji induktivne metode i empirizma koje se u Francisovoj misli dobili konačan oblik, prestavši biti tek samo konture kakvima ih nalazimo kod Rogera Bacona.
Francis Bacon, oko 1618.
“Christmas Lecture”
“Christmas Lecture” je naziv za tradicionalna tematska predavanja u periodu Božića koju održava Royal Institution (uz Royal Society, jedna od najstarijih naučnih institucija u Britaniji – Royal Institute je osnovan 1799., a Royal Society 1660.) u cilju popularizacije nauke, tehnologije i progresa.
Tradiciju Božićnih predavanja započeo je 1825. Michael Faraday (čiko kojem dugujemo spoznaju povezanosti električne i magnetne sile te izume generatora, transformatora i motora), tada član RI, kako bi javnosti pokazao koliku korist nauka može da donese svijetu, ali i kako bi se borio sa iracionalnim vjerovanjima, opsjenarima i nadri-naučnicima demistifikujući njihove trikove. Poslije Faradya, Christmas lecture su održali mnogi značajni naučnici, navedimo samo neke: Julian Huxley, Carl Sagan, David Attenborough…
Michael Faraday, fotografija iz 1867. godine, nepoznat fotograf
Na tlu Britanije uspostavljen je krucijalan faktor za nauku danas – komunikacija nauke i naučnika sa javnošču, promoviranje i popularizacija znanja i racionalog mišljenja.
Danas ovu dužnost, služenje opštem dobru, kao sjajni Science Communicators obavljaju Neil deGrass Tyson, Brian Cox, Richard Dawkins, Sean Carroll i niz drugih.
Očigledno je da ne smijemo posmatrati Britaniju samo kao zemlju fudbala, muzike, sjajne književnosti, niti kao bivšu kolonijanu silu. Nedopustivo je smetnuti sa uma da su se na njenom tlu odvijale neke od najvećih bitaka i pobjeda nauke te da su tu uspostavljeni principi naučnog rada i istraživanja.
