CAR-T terapija (chimeric antigen receptor T-cell terapija) je vrsta imunoterapije koja se koristi u liječenju određenih vrsta raka, posebno hematoloških maligniteta poput leukemije i limfoma. Ova terapija uključuje modifikaciju pacijentovih vlastitih T-limfocita (ćelija imunološkog sistema) kako bi prepoznale i ciljale specifične tumorske stanice.
CAR-T terapija je pokazala značajne uspjehe u liječenju određenih oblika raka, ali može uzrokovati i ozbiljne nuspojave, uključujući tzv. citokinsku oluju, imunološki odgovor koji može uzrokovati ozbiljne probleme. Ipak, istraživanja i razvoj u ovom području nastavljaju se kako bi se poboljšala učinkovitost i sigurnost ove inovativne terapije.
Dokazi efikasnosti CAR-T i klinička ispitivanja
Dvoje pacijenata s teškim oblicima leukemije, koje se nisu mogle tretirati standardnim terapijama održavano je u stabilnoj remisiji i nakon deset godina, zahvaljujući jednoj terapiji nove generacije – biološkoj terapiji CAR-T. CAR-T su genetički modificirane ćelije imunološkog sistema koje produciraju specifične receptore pomoću kojih mogu ciljati određene proteine i tako zapravo prepoznavati i uništavati ćelija raka.
Ovi receptori im omogućavaju da brže i specifično prepoznaju ćelije raka koje imunološki sistem poslije uništava. CD4 stanice su pomoćne stanice imunološkog odgovora koje prepoznaju antigen, a CD8 su citotoksične ćelije „ubice“ koje ubijaju patogene i ćelije raka koje CD4 prepoznaju.
 |
| Izvor: https://www.labiotech.eu/in-depth/car-t-therapy-cancer-review/ |
Pioniri terapije
U ljeto 2010. Bill Ludwig i Doug Olson borili su se s vrlo teškim rakom krvi zvanim hronična limfocitna leukemija. Obojica su primili brojne tretmane, a kako su preostale mogućnosti postale veoma sužene, dobrovoljno su se javili da postanu prvi sudionici kliničkog ispitivanja eksperimentalne terapije koja je tada bila u toku u Abramsonovom centru za rak i Medicinskom fakultetu Perelman pri Univerzitetu Pennsylvania.
Nade naučnika su bile da bi ova nova terapija iskorijenila ćelije raka u završnoj fazi. Nazvane T-ćelije himernog antigenskog receptora (Chimeric Antigen Receptor – CAR) ili kraće CAR-T, ove genetički modificirane stanice ciljale su na tumor i zapravo predstavljaju živi, biološki lijek napravljen za svakog pacijenta od njegovih vlastitih ćelija. Ovo je početak personaliziranih terapija.
Olsonu je dijagnosticirana hronična limfocitna leukemija 1996., a Ludwigu 2000. Do 2010. njihovi su karcinomi mutirali i više nisu odgovarali na standardnu terapiju. Ali kao pioniri pacijenata tretiranih s CAR-T ćelijama, obojica su te godine postigli potpunu remisiju. Olson, bivši naučnik, trčao je na daljinu i prošao šest polumaratona. On sada prikuplja sredstva za Društvo za leukemiju i limfom te pomaže novootkrivenim pacijentima. Nakon liječenja, Ludwig, penzionisani čuvar u zatvoru, putovao je zemljom sa suprugom u prikolici i slavio važne događaje sa svojom porodicom. Nažalost, početkom 2021. Ludwig je preminuo od komplikacija COVID-19.
Kako funkcioniše CAR-T
Sama terapija podrazumijeva uzimanje ćelija imunog sistema koje zovemo T-limfociti od samog pacijenta. Zatim se te ćelije poslije u laboratoriji modificiraju dodavanjem specijalnih receptora na površinu ćelijske membrane ovih ćelija. Ovi receptori se nazivaju chimeric antigen receptori i upravo ta riječ – himerski antigen receptori – je ono po čemu je nastao akronim „CAR“, dok se T odnosi na T-limfocite.
Ćelije pacijenta se modificiraju tako da dobiju receptore specifične upravo za kancer koji taj pacijent ima, odnosno za proteine koji su specifični za tu vrstu raka. Praktično, ovim laboratorijskim transformacijama se od T-ćelija, koje su inače „vojnici“ našeg organizma i reaguju na uljeze, prave ultimativni „super-vojnici“.
Inače, jedan od najskupljih lijekova današnjice, Kymriah, terapija za akutnu pedijatrijsku limfoblastičnu leukemiju koja košta oko pola miliona dolara po tretmanu, upravo je zasnivana na CAR-T.
No, iako je kod Billa i Douga CAR-T terapija riješila problem, naučnici nisu znali koliko dugo pacijenti tretirani ovom novom terapijom mogu biti u remisiji. Sada znamo – bar desetak godina. Analiza objavljena početkom februara 2022. u Nature pokazala je održivost ove terapije i da izmijenjeni T-limfociti tipa CD4+ CAR-T ostaju i nakon toliko vremena u organizmu, čuvajući ga od ćelija raka koje se mogu vratiti i održavajući stabilnu remisiju.
„Ova dugotrajna remisija je izvanredna, a svjedočenje pacijenata koji žive bez raka dokaz je ogromne moći ovog ‘živog lijeka’ koji efikasno djeluje protiv stanica raka“, rekao je prvi autor rada J. Joseph Melenhorst, dr. sc., profesor patologije i laboratorijske medicine u Pennu. „Svjedočenje kako naši pacijenti dobro reaguju na ovu inovativnu terapiju čini sve naše napore toliko vrijednima jer smo u mogućnosti dati im više vremena za život i da ga provedu s voljenima.”
U objavljenoj studiji, naučnici su posmatrali evoluciju CAR-T ćelija tokom vremena, s visoko aktiviranom populacijom CD4+ stanica koja se pojavila i postala dominantna u oba pacijenta. Podaci upućuju na dvije različite faze odgovora na terapiju CAR -T ćelijama kod ovih bolesnika s početnom fazom u kojoj dominiraju T ćelije ubice i dugotrajnom remisijom kontrolisanom CD4+ T ćelijama. U narednim godinama, ove CD4+ stanice nastavile su uništavati tumorske ćelije i zabilježena je stalna i stabilna proliferacija ovih ćelija, što je obilježje efikasnosti CAR-T ćelija protiv raka.
Međutim, ove biološke imunoterapije ne funkcionišu kod svakoga – svaki tumor je posebna priča, i ponekad, neki ljudi ne odgovaraju ni na ovaj tretman. Međutim, bolje razumijevanje specifične biologije raka i bolji uvidi u CAR-T bi možda jednog dana mogli dati personaliziranu terapiju baš za svakoga.
Postojanje ove terapije negira tvrdnje da naučna zajednica ne radi na lijeku za rak, što su bile česte tvrdnje pogotovo vezano za vakcine protiv kovida. Međutim, prosto nije istina da se nauka skoncentrisala samo na ove vakcine, nego se radi još puno toga, i fokus na terapijama raka je jak.
Ova tekst je prvobitno objavljen na Glas Amerike u februaru 2022.
