Charles Darwin, Credit: Jelena Kalinić
Zbog čega danas u društvu ima toliko otpora klasičnoj teoriji evolucije, Darwinu, pa i naučnom tumačenju postanka čovjeka te hipotezi o abiogenezi? Mnogi će potrčati da za to optuže udžbenike. Međutim, ja sam pregledala nekoliko udžbenika za 8. i 9. razred u kojima se obrađuje evolucija i postanak čovjeka i ne vidim ništa kritično, loše niti nagovještaje pseudonaučnih teorija. Ovdje ću obraditi udžbenike koji se koriste u školama koje rade po hrvatskom planu i programu, no, mislim da ni u udžbeniku Jasminka Hadžihalilović-Amela Begić, Biologija za 9. razred u izdanju Bosanske knjige nema problematičnih mjesta. Navešću samo par sitnica koje su mogle biti bolje i to je to. A onda ću pokušati objasniti zašto iz naših škola izlaze učenici koji nisu usvojili teoriju evolucije. Pregledala sam udžbenike Biologija 8. u izdanju Alfa Mostar, Biologija 8. u izdanju Školska naklada te Biologija 9. u izdanju Alfa Mostar i Biologiju 9. u izdanju Školske naklade.
 
 
Darwinove zebe
 
 
1. Bilo bi bolje i ljepše kada bi se ovi udžbenici malo više posvetili Darwinovom životu i putešestvijama, te kroz priču o Beagle i Galapagosu donijeli priču o evoluciji.
 
2. Zebe, kornjače, Galapagos su misteriozno nestali iz priče o evoluciji. To je pomalo bezobrazno od autora jer je ta divna priča o Darwinu i Galapagosu dio opšte kulture i baštine ljudskog znanja.
 
3. Često u ovim udžbenicima vidim kako piše “DNA” ili “RNA”. Nije da mi smeta, dok god se ovi akronimi izgovaraju prema prema pravilima engleskog jezika.
 
4. Nema spominjanja najstarijih fosila – stromatolita.
 
5. Izolacija je nedovoljno jasna. Koji su mehanizmi izolacije, kada se dešava geografska izolacija. Da se pričalo o Galapagosu, onda bi to bilo jasno, ovako učenici moraju da uče napamet nešto što im je ostalo nejasno. 
 
6. Nažalost, niti jedan udžbenik ne spominje istorijski signifikantnu Lamarckovu teoriju evolucije niti paralelu između Darwinove i Lamarckove žirafe.
 
 
 
 
 
Niti u jednom udžbeniku, na sreću, nisu ni spomenute alternativne “hipoteze” o nastanku života na Zemlji, evoluciji – kreacionizam i inteligentni dizajn, što je dobro jer bi pisanje o takvim stvarima iz domene pop-kulture zbunilo djecu koja filozofski nisu na stepenu da razumiju šta su to naučna metoda, falsifikabilnost, filozofija, a šta pseudonauka. No nažalost, nastavni plan i program očigledno ne dozvoljava da se znanost o evoluciji radi duže i podrobnije, te sve ovo ostaje na nivou prilično površnih predstava, uprkos tome što se u udžbenicima govori i o homolognim i analognim organima, o fosilima, prelaznim nizovima i vrstama. 
 
 
 
 
I upravo je tu problem – nedovoljna pažnja koju nastavni plan i program posvećuje temi evolucije. Kao da je to namjerno. Čak je evolucija pomjerena iz 9. u 8. razred, pa se u devetom razredu radi samo postanak čovjeka. Međutim, koliko shvatam, tako je jedna generacija koja je iz osmog prešla u deveti razred ostala bez evolucije – nisu je radili ni u 8. ni u 9. razredu? Slično je i u nekim gimnazijama – u onim sa usmjerenjem u kojima se u trećem i četvrtom razredu ne uči biologija, a evolucija se nije radila u prva dva razreda. Ako na to dodamo i činjenicu da u nekim srednjim školama uopšte nema biologije kao predmeta, time postaje jasno koliko je važno insistiranje na Darwinovoj teoriji evolucije u osnovnim školama! 
 
Zbog toga se dešava da, i pored pristojno obrađene teme evolucije u udžbenicima mi dobijamo učenike koji će poslije nekada kasnije u životu postati kreacionisti i sklonim drugim pseudonačnim objašnjenjima. Rupe u znanju, nedovoljna posvećenost ovoj nevjerovatno važnoj temi vodi društvo u opštu i sveprisutnu iracionalnost (iracionalnost u malim količinama zna biti divna, kreativna snaga koja nas sprječava da zaglibimo u scijentizam i suhoparnost) ali opšta iracionalnost vodi društvo u krah.