Srednjovjekovni pergament iz manastira u Egiptu donio je iznenađujuće blago. Skriven ispod religioznog teksta, pronađen je dio davno izgubljenog zvjezdanog kataloga astronoma Hiparha — za koji se smatra da je najraniji poznati pokušaj mapiranja cijelog neba. Hiparh je grčki astronom koji je živio između 190. i 120. godine prije nove ere, a smatra se i velikim matematičarem, začetnikom trigonometrije. Najpoznatiji je po otkriću Zemljine precesije.
Naučnici su vijekovima tražili Hiparhov katalog. Izvadak osvjetljava ključni trenutak u rađanju nauke, kada su astronomi prešli s jednostavnog opisivanja uzoraka koje su vidjeli na nebu na njihovo mjerenje i predviđanje.
Rukopis je došao iz grčkog pravoslavnog manastira Svete Katarine na Sinajskom poluostrvu, u Egiptu, ali većina od njegovih 146 listova, ili folija, sada je u vlasništvu Muzeja Biblije u Washingtonu DC. Stranice sadrže Codex Climaci Rescriptus, zbirku sirijskih tekstova napisanih u desetom ili jedanaestom vijeku. Ali kodeks je palimpsest.
Oni koji su studirali književnost i istoriju, jako dobro znaju šta je palimpsest: pergament je bio skup, i pisari su često ispisivali tekstove jedan preko drugog, preko starih tekstova, tako što bi oprali i ostrugali pergament za novu upotrebu. Ali otisci prethodno upisanog teksta su ostajali na pergamentu. Termin je usvojila postmoderna kritika kako bi objasnila metatekst i intertekstualnost, arhitekturu postmodernog teksta. Vratimo se pravim palimpsestima.
U Journal for history of Astronomy objavljen je u oktobru 2022. rad pod naslovom “New evidence for Hipparchus’ Star Catalogue revealed by multispectral imaging“.
To potvrđuje da je Zvjezdani katalog koji je Hiparh napisao izvorno sastavljen u ekvatorijalnim koordinatama. Također potvrđuje da se Ptolemejev zvjezdani katalog nije temeljio samo na podacima iz Hiparhovog kataloga. Konačno, dostupni numerički dokazi u skladu su s tačnošću unutar 1° stvarnih zvjezdanih koordinata, što bi Hiparhov Katalog učinilo znatno tačnijim od kataloga njegova nasljednika Klaudija Ptolomeja.
Devet folija otkrilo je astronomski materijal, koji je (prema radiokarbonskom datiranju i stilu pisanja) vjerovatno prepisan u petom ili šestom vijeku. Uključuje Eratostenove mitove o porijeklu zvijezda i dijelove poznate pjesme iz trećeg vijeka prije nove ere pod nazivom Phaenomena, koja opisuje sazviježđa.
Preciznost mjerenja drevnog astronoma omogućila je timu da datira opažanja. Usljed precesije ose rotacije Zemlje, sejeverni nebeski pol – pored kog je u naše doba Sjevernjača, se polako kreće u odnosu na zvijezde, opisujući “mali krug” za oko 26.000 godina. Kako su položaji zvijezda u katalogu iskazani u odnosu na tadašnji položaj ose, oni upravo otkrivaju epohu u kojoj su vršena njihova mjerenja.
Istraživači su to mogli upotrijebiti kako bi provjerili kada je drevni astronom morao izvršiti svoja opažanja i otkrili su da podaci odgovaraju otprilike 129. p.n.e. – u vrijeme kada je Hiparh radio.
