Srednjovjekovni čovjek, čiji je identitet ostao nepoznat, pa je dobio nadimak “Čovjek iz Divičana”, oživljen je uz pomoć posebnog softvera a urađene su i antropološke i genetičke analize. Rekonstrukcija je predstavljena u novembru 2023. na Institutu za genetičko inženjerstvo (INGEB) Univerziteta Sarajevo.

On je pronađen u sarkofagu u nekropoli Divičani kod grada Jajca, koja potiče iz 14. ili 15. vijeka. Ova nekropola je bogata stećcima i sarkofazima, često korišćenim za sahranu pripadnika plemićkog staleža. Postoji preko 50 stećaka na lokalitetu. Nažalost, nisu pronađeni pisani dokazi o identitetu osoba sahranjenih ovdje, uključujući i našeg Čovjeka iz Divičana.

Profesor Edin Bujak sa Odsjeka za arheologiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu je podsjetio da su iskopavanja obavljena 2015. godine. Od tada pa do danas  naučnici dobijaju nove podatke o ljudima koji su živjeli i na toj nekropoli, ali i drugima koje istražuju.

Na pitanje zašto su izabrali ovog čovjeka, Bujak je kazao zato što je na osnovu tog sarkofaga bilo moguće zaključiti da je riječ o istaknutijem članu lokalnog plemstva i da su njegovi skeletni ostaci zbog tog sarkofaga bili bolje očuvani, što je doprinijelo da kasnije analize budu lakše obavljene.

“On je živio u periodu 14.i 15. vijeka u Divičanima, a sahranjen je u sarkofagu ispod zanimljivog stećka bosanskog sljemenaka“, rekao je Bujak.

“Provedene genetičke analize su pokazale da je osoba za koju je urađena rekonstrukcija bila u bliskim srodničkim odnosima sa još dvije osobe pokopane u nekropoli. Jedna je bila njegova majka, a druga njegov brat“, kazala je prof. dr. Jasmina Čakar s Instituta za genetičko inženjerstvo pri Univerzitetu Sarajevo.

Rekonstrukcija lica je izvedena korištenjem 3D softverskih programa, koji su koristili informacije sa 3D skena lobanje da bi generisali izgled lica. Rekonstrukciju je obavio prof. dr. Özgür Bulut, forenzički antropolog sa Univerziteta u Tübingenu.

Programi su uzeli u obzir specifične tačke na lobanji, kao i različite slojeve mišićnog i masnog tkiva na licu, kako bi odredili udaljenost kože od kostiju lobanje. Nakon digitalne rekonstrukcije, dodate su fizičke karakteristike lica, uključujući boju očiju, kose i kože, koje su dobijene analizom gena odgovornih za te karakteristike. Nakon završene rekonstrukcije u digitalnom okruženju, 3D model se printa, poslije čega se dodaju fizičke karakteristike lica kao što su boja kose, očiju i kože.

Rezultati su pokazali da je Čovjek iz Divičana imao svijetloplave oči, smeđu kosu i karakterističnu boju kože za ovu regiju. Naravno, “savršeni” izgled lica uključuje stilističke dodatke, poput dužine kose i oblika brade, jer ne postoje informacije o markacijama poput madeža ili ožiljaka na licu.

Antropološke i genetičke analize su takođe pružile zanimljive podatke. Čovjek iz Divičana je bio muškarac u dobi od 35 do 45 godina, a analize su takođe otkrile da je imao određene bolesti koje su karakteristične za teže životne i radne uslove, kao što su patološke promjene na kostima i zubima.

Ove analize su potvrdile da su srednjovjekovni stanovnici ovih prostora genetički slični današnjoj populaciji, a odontološko-antropološka istraživanja su pokazala da postoje neke specifičnosti u srednjovjekovnoj bosanskoj populaciji, ali da se u mnogim parametrima značajno ne razlikuju od današnje populacije.

“Sama rekonstrukcija lica je bila finalna faza projekta. Njoj su prethodila opsežna istraživanja genetičke strukture populacije koja je u srednjem vijeku živjela na ovim prostorima. Ta istraživanja, koja su pokazala da ne postoje statistički značajne razlike u genetičkoj strukturi današnje i srednjovjekovne populacije sa prostora BiH, su otvorila vrata ovom istraživanju, ali i drugim budućim istraživanjima“, kazala je prof. dr Čakar.

“Takođe, provedena odontološko-antropološka istraživanja su pokazala da postoje određene specifičnosti za srednjovjekovnu bosansku populaciju, koja su prije svega rezultat tadašnjeg načina života, ali da se po svim parametrima značajno ne razlikuju od današnje populacije. Vezano za analize pripadnosti haplogrupi, i ova genetička analiza je potvrdila da su svi analizirani uzorci pripadali haplogrupama koje su danas najzastupljenije u BiH“, dodala je prof. dr. Čakar.

Ona je dodala kako su provedene genetičke analize pokazale da je osoba za koju je urađena rekonstrukcija bila u bliskim srodničkim odnosima sa još dvije osobe pokopane u nekropoli. Jedna je bila njegova majka, a druga njegov brat.

Skeletni ostaci iz ovih i drugih istraživanja trenutno se čuvaju u internom repozitorijumu Instituta sa namerom da se trajno smeste u Univerzitetsku kosturnicu koja se planira formirati u budućnosti. Ova kosturnica će sadržavati sve skeletne ostatke sa Univerziteta i biti dostupna za buduća istraživanja.

Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB) planira nastaviti sa istraživanjima, proširujući svoju bazu uzoraka i obavljajući sekvenciranje genoma i druge analize na uzorcima iz prahistorijskog perioda. Cilj je sagledati genetičku strukturu populacije tog vremena i dublje razumjeti živote srednjovjekovnih Bosanaca. Takođe, postoji nada da će uskoro biti izložena i rekonstrukcija žene iz tog perioda, kako bi se dobila drugačija perspektiva o njihovim životima.