- Studija pokazala kako nema velikih razlika između populacija koje naseljavaju Zapadni Balkan (Hrvati, Srbi, Bošnjaci, Albanci, kako to neki mediji tumače, mada neispravno).
- Treba po ko zna koji put naglasiti da se ova studija ne odnosi na narode i nacije, nego na populacije i ne treba to pisati u člancima koji se bave ovom temom.
- Nema jakog utjecaja genetičkog naslijeđa iz Apenina.
- Najveći je utjecaj autohtonih populacija Balkanskog poluostrva iz Željeznog doba (Iliri), Slavena i Anatolije.
Uprkos velikom vojnom i kulturnom utjecaju Rimskog Carstva na Balkansko poluostrvo, analiza DNK pojedinaca koji su živjeli na tom području između 1. i 1000. godine nove ere nije pronašla genetičke dokaze o naslijeđu iz željeznog doba s Apeninskog poluostrva. Umjesto toga, istraživanje objavljeno 7. decembra 2023. u časopisu Cell pod naslovom „A Genetic History of the Balkans from Roman Frontier to Slavic Migrations” otkriva uzastopne valove migracija sa zapadne Anatolije, srednje i sjeverne Evrope, te s Pontsko-Kazahstanske stepe tokom vladavine Rimskog Carstva. Studija je okupila naučnike s Harvarda, s Univerziteta u Baskiji i naučnike sa Balkana.
Ovo istraživanje se razlikuje od prethodnih. Naime, prethodna genetička istraživanja naših prostora su pokušavala rekonstruisati istoriju stanovništva Balkana uglavnom koristeći genetičke podatke modernih ljudi. Međutim, ovdje su korišteni podaci iz drevne DNK. Ovaj rad je do sada najcjelovitija genetička analiza istorije stanovništva Balkana tokom 1. milenijuma nove ere koristeći moderna stanovništva i drevne pojedince.
Kako je za Nauka govori rekla genetičarka dr Adna Ašić s Burch univerziteta u Sarajevu, u pitanju je veoma zanimljiva studija, specifičnog dizajna, koji je ponudio potpuno novi ugao gledanja na ovu temu. „To je, po mom mišljenju, glavni razlog zašto je objavljena u jednom od najprestižnijih časopisa u oblasti prirodnih nauka, Cell. Analizirano je 136 skeletnih ostataka s područja današnjih Srbije i Hrvatske, koji odgovaraju periodu prvog milenija, odnosno dobu kada je Rimsko Carstvo upravljalo ovim dijelom Balkana. Praćenjem starosti i geografske pozicije skeletnih ostataka, kao i detaljnom analizom genoma, DNK u hromosomima, ali i markera koji se nasljeđuju uniparentalno, od jednog roditelja, odnosno Y hromosoma i mtDNK, autori su ponudili lijepo ispričanu hronologiju jednog mjesta i dugog vremenskog perioda“, kazala je dr Ašić.
Rezultati su zanimljivi u tome što su pokazali da nema značajnog genetičkog faktora koji bi odgovarao osobama iz centralnog dijela Rimskog Carstva, tj. današnjim Italijanima, što pokazuje da je, kao kolonija, ova regija u tom smislu ostala relativno izolovana i bez značajnih migracija. „S druge strane, autori su našli dokaze za značajne migracije s područja Anadolije, sjevernog dijela Evrope i stepskih područja Evroazije, a kasnije je uočen prelaz prema sve većoj frakciji genetičkog materijala karakterističnog za današnje Slavene. Stoga, ova studija je potvrdila ranija zapažanja da je područje Zapadnog Balkana bilo konstantno naseljeno u ovom periodu, te područje dinamičnih migracija s Bliskog Istoka prema centralnom i sjevernom dijelu Evrope, ali sada donose dodatne informacije o migracijama iz stepskih područja prema jugu. Studija je limitirana brojem uzoraka iz pojedinačnih vremenskih perioda, ali baš takvi rezultati, svojevrsne studije slučaja, prvi put nam daju uvid u pojedinačne sudbine ljudi koji su, unutar Rimskog Carstva, putovali iz, recimo, Afrike na Balkan i tu živjeli ili mladi umrli. Sretna sam jer sam imala priliku pročitati ovakvo istraživanje i vjerujem da će nam svima ovi rezultati biti vjetar u leđa da još detaljnije izučimo moderne i arheološke uzorke iz svojih zemalja i tako dopunimo ove rezultate i još detaljnije opišemo historiju Južnih Slavena“, istakla je dr Ašić.
Dr Adna Ašić, Burch univerzitet u Sarajevu
Korištene su najsavremenije metode proučavanja drevne DNK koje uključuju uzimanje malog uzorka kostiju/zuba (30-40 mg) za svakog drevnog pojedinca, ekstrakciju DNK i sekvenciranje korištenjem tehnika sljedeće generacije (next generation techniques). Za više detalja oko ove značajne studije, obratili smo se jednom od voditelja studije, dr Íñigu Olaldeu s Univerziteta u Baskiji, koji se bavi proučavanjem drevne DNK, a njegov istraživački put uključuje i Harvard Medical School.
„Ovo nam omogućava da ne samo obnovimo mitohondrijalni genom, već i milione genetičkih markera u nuklearnom genomu, pružajući veću razlučivost od samog mitohondrijalnog genoma“, istakao je voditelj studije, dr Íñigo Olalde s Univerziteta u Baskiji.
Iñigo Olalde, dr
Uzorci za ovu studiju potječu s 20 različitih arheoloških nalazišta u današnjoj Hrvatskoj i Srbiji. Većina ih se nalazi uz Dunav ili duž jadranske obale. Nalazište s najviše uzoraka je Viminacium, koje je bilo prijestolnica rimske provincije Moesia Superior, gdje je do sada iskopano 16,000 grobova.
Analizirano je 136 skeletnih ostataka s područja današnjih Srbije i Hrvatske, koji odgovaraju periodu prvog milenija, odnosno dobu kada je Rimsko Carstvo upravljalo ovim dijelom Balkana. Praćenjem starosti i geografske pozicije skeletnih ostataka, kao i detaljnom analizom genoma (DNK u hromosomima, ali i markera koji se nasljeđuju uniparentalno, od jednog roditelja, odnosno Y hromosoma i mtDNK), autori su ponudili lijepo ispričanu hronologiju jednog mjesta i dugog vremenskog perioda.
„Jedno od iznenađenja je nedostatak italskog naslijeđa tokom rimskog razdoblja. S obzirom na rimsku vlast u području, očekivali bismo detektiranje dolaska velikih količina italskog naslijeđa. Međutim, pronašli smo vrlo malo toga, što znači da pojedinci s naslijeđem s talijanskog poluotoka nisu imali značajan demografski utjecaj na Balkanu. Umjesto toga, uočavamo vrlo važan demografski utjecaj populacija zapadne Anatolije (koja je bila dio Carstva), koje su se miješale s lokalnim stanovništvom poteklim od drevnih Ilira. Naši rezultati pokazuju da je rimsko vladanje područjem pratila imigracija, ali je uglavnom dolazila s Istoka, a ne sa Zapada“, objasnio je dr Olalde.
„Drugi zanimljiv zaključak odnosi se na demografski utjecaj slavenskih seoba u ranom srednjem vijeku. Ovdje smo u mogućnosti procijeniti taj utjecaj korištenjem podataka o drevnim populacijama, što pruža puno više razlučivosti“, dodao je.
Populacije iz zapadne Anatolije koje su stigle tokom rimskog razdoblja miješale su se s lokalnim balkanskim ljudima poteklim od balkanskih grupa iz Željeznog doba. Čak se predstavnici ovih grupa nalaze zajedno u istim grobovima.
Zatim, tokom ranog srednjeg vijeka, slavenske grupe koje potječu iz istočne Evrope miješale su se s lokalnim populacijama koje su bile mješavina anatolskog i željeznodobnog balkanskog naslijeđa. Postotak naslijeđa od ovih triju glavnih grupa varira po regiji, ali na primjer, u današnjoj Srbiji i Hrvatskoj imamo otprilike ~30% željeznodobnog balkanskog naslijeđa + ~60% slavenskog naslijeđa + ~10% anatolskog naslijeđa.
Studija pokazuje da je Balkan tokom posljednjih 2000 godina svjedočio nekoliko migracija i da današnje osobe s tog područja potječu iz tih različitih valova i lokalnih željeznodobnih balkanskih grupa.
Neobičan nalaz – čovjek iz Istočne Afrike u Viminacijumu
Studija je otkrila i jedan zanimljiv izuzetak – muškarca koji je izvorno iz istočne Afrike? Radi se o odraslom adolescentnom muškarcu koji je umro u drugom vijeku nove ere u Viminaciumu, ali njegovi rodni korijeni su iz istočne Afrike, vjerovatno izvan granica Rimskog Carstva. Ne zna se sigurno jesu li on ili njegovi preci migrirali izravno iz istočne Afrike, ali njegova prehrana u djetinjstvu bila je drugačija nego kod ostalih iz Viminacijuma. Sahranjen je s uljanom lampom na kojoj se nalazio simbol orla, koji se može povezati s rimskim vojnim simbolom, ali i s Jupiterom, stoga nikada nećemo znati razloge zašto se našao u Viminaciumu, na dunavskoj granici Carstva. Osobe poput ove pokazuju da, osim anatolskog obilježja, postoje i sporadične migracije iz vrlo udaljenih područja preko Sredozemlja. Ovaj nalaz je slučajnost, i ne oslikava prosjek stanovnika nego je outlier.
„Rezultati su zanimljivi u tome što su pokazali da nema značajnog genetičkog faktora koji bi odgovarao osobama iz centralnog dijela Rimskog Carstva, tj. današnjim Italijanima, što pokazuje da je, kao kolonija, ova regija u tom smislu ostala relativno izolovana i bez značajnih migracija. S druge strane, autori su našli dokaze za značajne migracije s područja Anadolije, sjevernog dijela Evrope i stepskih područja Evroazije, a kasnije je uočen prelaz prema sve većoj frakciji genetičkog materijala karakterističnog za današnje Slavene“, kazala nam je dr Adna Ašić, genetičarka s Burch Univerziteta u Sarajevu.
Ova studija je potvrdila ono što smo već znali: današnje stanovništvo s područja Balkana nemaju 100% slavensko genetičko porijeklo. Oni su mješavina genetičkog supstrata Ilira, anatolskog naslijeđa i slavenskog naslijeđa. Proporcije variraju od juga prema sjeveru (s više slavenskog naslijeđa na sjeveru), stoga se kreću u rasponu od 30-60%.
