Univerzitet Bonn, izvor: Pixabay

 

Njemačka je simbol postojane kvalitete proizvoda, tehnološkog i naučnog napretka te obrazovanja. Međutim, da bismo shvatili na čemu taj kvalitet i njegova kontinuiranost počivaju, potrebno je zaći dublje u različite aspekte njemačkog državnog uređenja, sistema obrazovanja i sistema podrške naučnim istraživanjima, naučnicima i institutima. Ovaj sistem je izuzetno kompleksan, elaboriran i detaljan, ali istovremeno i efikasan. Taj sistem nije moguće jednostavno prekopirati i primijeniti u malim zemljama poput naše, ali postoje lekcije iz Njemačke koje treba naučiti i pokušati određene elemente tog sistema primijeniti u regionu.

Prije svega, treba shvatiti kako razvoj bazičnih i primijenjenih nauka, te tehnologije u Njemačkoj počiva na sprezi tri veoma dobro uređena i čvrsta stupa: univerziteta, ne-univerzitetskih instituta, te istraživanja koja provodi privatni sektor. Sve ovo koordiniraju i potpomažu različiti nivoi državnih institucija – od Federalnih krovnih institucija kakvo je Ministarstvo obrazovanja, do institucija 16 saveznih zemalja (Bundesländer). Procenat BDP-a koji se u Njemačkoj izdvaja za ovu svrhu iznosi 2.93%.
Međutim, finansiranje naučnih istraživanja, potpora naučnicima i inženjerima u Njemačkoj se ne oslanja samo na sredstva resornih ministarstva, niti na EU fondove, nego postoje i od ministarstava odvojene institucije poput Deutsche Forschungsgemeinschaft („Njemačka fondacija za istraživanja“, DFG) koje imaju određen stepen samouprave, a predstavljaju fondove iz kojih se usmjeravaju finansijska sredstva za istraživanja.
DFG podržava istraživanja u oblasti bazičnih prirodnih nauka, inženjerstva tj. primijenjenih nauka, ali i društvenih nauka putem nekoliko programa i strategija. Fondacija se finansira iz državnog proračuna te proračuna 16 saveznih zemalja, a njen pravni status je ustrojen prema privatnom pravu.
DFG je razvio strategiju izvrsnosti, vrlo specifičnu upravo za Njemačku, čiji je cilj dugoročno jačanje ionako jake pozicije Njemačke kao važne lokacije za istraživanja te internacionalne kompetitivnosti Njemačke. 
U svrhu finansiranja istraživanja, DFG je sa Njemačkim vijećem za nauku razvio dvije linije fondova i finansiranja – „Clusters of Excellence“ („klasteri izvrsnosti“) „Universities of excellence“ („univerziteti izvrsnosti“). Ove linije finansiranja se baziraju na projektima u međunarodno konkurentnim poljima istraživanja na univerzitetima i konzorcijima univerziteta, a dostupna sredstva iznose oko 385 miliona eura godišnje. Druga linija finansiranja se zasniva na klasterima izvrsnosti i odluka o tome koji će univerziteti u Njemačkoj dobiti ovo finansiranje tek treba biti donesena.
Ipak, insistiranje na izvrsnosti ne potiče raslojavanje kvaliteta njemačkih univerziteta, čak naprotiv – svi univerziteti nastoje biti kompetitivni i tako se izvrsnost pojačava. Nivo znanja koji možete steći na njemačkih univerzitetima je manje-više ujednačen, bez obzira da li je univerzitet u nekoj veoma bogatoj saveznoj zemlji ili u nekoj manje bogatoj jer se po pravilu sredstva od Bundesländer relativno ravnomjerno raspoređuju. U Njemačkoj ne žele strategijom izvrsnosti ići na stvaranje „Ivy league“ po uzoru na američki sistem.
Međutim, nije samo postojanje različitih fondova za istraživanje razlog toga što nauka u Njemačkoj dobro kotira na međunarodnoj sceni: ovdje se njeguje i potpora samim naučnicima, kao osobama, kroz programe stipendiranja doktorata i naročito postdoktoralnih studija, koncepta koji je u našem regionu još uvijek nepoznat i ne prepoznaje se kao element izvrsnosti. Zapravo, u dobrom dijelu istraživačkih institucija uslov za zaposlenje je već posjedovanje doktorata, kao što je to na Leibniz institutima, a na onim institutima gdje studenti rade doktorska istraživanja, poput Instituta Max Planck, nakon odbranjene doktorske teze, mladi doktori počinju s postdoktoralnim studijima.
Također, veliki akcenat je na internacionalizaciji i mobilnosti naučnika i istraživača te je izvrsnost univerziteta i ne-univerzitetskih instituta u Njemačkoj izgrađena i na činjenici da tu studiraju i istražuju naučnici porijeklom iz cijelog svijeta. Njemačka je postala top-lokacija za njih, te će doktori nauka iz, primjerice, Australije radije doći u Njemačku, nego u SAD.
Također, još jedna osobina naučnih institucija u Njemačkoj jeste i to da se naučnici ne zadržavaju predug period u njima, nego postoji „protok“, fluks, naučnika. Također, u Njemačkoj se ne suzdržavaju od ukidanja starijih i manje izvrsnih istraživačkih grupa, pogotovo grupa koje vode stariji istraživači, nakon odlaska ovih ljudi u penziju, ali se istovremeno otvaraju i nove grupe, u skladu sa tim što se dešava u tokovima svjetske nauke. 
Ovo sve je mač sa dvije oštrice – istovremeno se sprječava okoštavanje naučnih institucija i omogućava protok svježih ideja i misli, ali se često dešava i to da naučnici, pogotovo mladi doktori nauka, nemaju socijalnu sigurnost i sigurnu egzistenciju jer po završetku jednog ugovora, primjerice na postdoktorskom, moraju tražiti novo mjesto i finansiranje. 
Ukidanjem ili završetkom finansiranja projekta, praktično se ukida i njihova pozicija i finansiranje. Sreća je u tome da u Njemačkoj ima mnogo ovakvih instituta i to je lekcija koju bismo mi trebali primijeniti, s obzirom da imamo manjak naučno-istraživačkih institucija, a da nam je potpuno nepoznat koncept ne-univerzitetskih naučnih instituta, kao i privatnih istraživačkih laboratorija.

Njemačka