Emmy Noether, njemačka matematičarka jevrejskog porijekla, doprinijela je mnogo razvoju apstraktne algebre i teoretske fizike. Rođena je 23. marta 1882. u Erlangenu.
Njeni roditelji, matematičar Max Noether i Ida Amalia Kaufmann, željeli su za svu svoju djecu formalno visoko obrazovanje. Emmy je isprva namjeravala podučavati francuski i engleski jezik. Uprkos tome što je visoko obrazovanje bilo većinom nedostupno ženama, Emmy je bila uporna i upisala matematiku koju je diplomirala 1907. pod mentorstvom Paula Alberta Gordana.
Profesor Gordan je prepoznao i izuzetno cijenio njen vispreni um. Zbog izuzetne diskriminacije prema ženama, Emmy Noether je punih 7 godina bez naknade radila kao predavač na Matematičkom institutu u Erlangenu. Nakon toga, 1915. je na poziv Davida Hilberta i Felixa Kleina otišla predavati matematiku na uglednom Univerzitetu Gottingen. Međutim, fakultet se usprotivio zapošljavanju žene, te je nakon peticije Davida Hilberta četiri godine predavala u njegovo ime. Konačno, 1919. godine dobiva habilitaciju, odnosno titulu Privatdocenta.
U Gottingenu počinje njena briljantna naučna faza. Njeni savremenici, profesori i studenti, opisivali su je kao vrlo strastvenog i nekonvencionalnog predavača. Često je na predavanjima razrađivala nove teoreme, ne obazirući se na nastavni plan. Smatrala je da je tipična nastava ponekad suhoparna i ograničavajuća i zato je tjerala studente da se bave kompleksnijim problemima. Priča o njoj se proširila i na predavanja su joj dolazili i studenti i profesori sa drugih odsjeka, koji često nisu razumijevali ni dijelili njen žar. Emmy Noether je podučavajući prvenstveno sama sebi objašnjavala ideje koje su joj dolazile i razvijala nove matematičke koncepte.
Ideje po kojima je pamti istorija nauke, koje su po njoj dobile ime, danas su neizostavni dio matematičkih metoda u fizici i uopšte načina na koji fizici pristupamo. Njena prva teorema je podrobno opisala neke fizičke probleme kao simetrične u odnosu na zakone o očuvanju ugaonog momenta. Poslovično: ako sistem posjeduje osobinu kontinuirane simetrije, postoje korespondirajuće kvantitete čije su vrijednosti očuvane u vremenu. Ovo je jedna od najdubljih ideja fizike.
Ekspanzija naučnih otkrića početkom 20. vijeka je pokrenula revoluciju u naučnoj misli, ali često su nove teoreme otvarale čitav niz novih problema. Tako je jedan od Noetherinih teorema riješio problem koji je nastao postuliranjem Einsteinove opšte teorije relativnosti.
Naime, OTR kao da nije bila saglasna sa zakonom o očuvanju energije, jednim od fundamentalnih zakona na kojima je počivalo tadašnje razumijevanje fizike. Ono što je Noether otkrila je išlo stepenicu dublje. Noether je pronašla vezu između relativno jednostavnog matematičkog fenomena i jednog od najvažnijih fizikalnih postulata. Pretpostavila je i dokazala da svaka diferencijabilna simetrija fizičkog sistema ima korespondirajući zakon o očuvanju energije. Rad je dokazala 1915. i objavila 1918.
Sam Einstein ju je hvalio kao jednog od najboljih algebričara svih vremena i genijem poput Marie Curie. Postoji anegdotalna priča da ju je Einstein simpatično zvao “No-ether” (bez etera).
Noether je utvrdila vezu između dva važna pojma u fizici: zakona očuvanja i simetrije. Zakon očuvanja energije kaže određena količina energije mora ostati konstantna. Bez obzira koliko se trudimo, energiju ne možemo stvoriti ili uništiti. Sigurnost uštede energije pomaže fizičarima da riješe mnoge probleme, od izračuna brzine lopte koja se kotrlja niz brdo do razumijevanja procesa nuklearne fuzije.
Simetrije opisuju promjene koje se mogu izvršiti bez promjene načina na koji objekt izgleda ili djeluje. Sfera je savršeno simetrična: zakrenite je u bilo kojem smjeru i čini se da je ista. Isto tako, simetrije prožimaju zakone fizike: jednadžbe se ne mijenjaju na različitim mjestima u vremenu ili prostoru.
Sve do 1923. nije primala platu.
Njen profesionalni život nije bio lagan ni briljantan poput njenih teorema, te je već 1932. morala emigrirati u SAD zbog progona nacističke vlasti i sumnje da ima ljevičarska politička uvjerenja. Zaposlila se na Univerzitetu u Pennsylvaniji kao profesorica, ali već 1935. godine se morala podvrgnuti operaciji jajnika od koje je preminula nakon samo četiri dana.
Iako je Emmy Noether potpuno nepravedno stavljana na margine naučnih udžbenika čitav vijek, njene teoreme su neizostavne u polju kvantne fizike i svjetski popraćenoj potrazi za Higgsovim bozonom.
Tako je drugi Noetherin teorem poslužio za oblikovanje Ward–Takahashijevog identiteta koji opisuje supersimetriju u kvantnom polju. Možemo reći da bi bez Noetherinog teorema kvantna fizika ostala hendikepirana za veoma elegantan alat.Preminula je 14. aprila 1935. u SAD.
Ovaj tekst i video su napravljeni uz podršku Ambasade Savezne Republike Njemačke u Sarajevu.
| Izvor: ScienceNews/Sam Falconer
|
