Njemački naučnici koji su promijenili svijet
Nauka za djecu – ćelijska teorija
Napomena: ovaj video je realizovan uz podršku Goethe Instututa BiH
Ako bismo pod mikroskopom pogledali neko živo biće, što bismo vidjeli? Vidjeli bismo da građa živih bića počiva na jednoj zajedničkoj strukturi, koju zovemo ćelija ili stanica. Danas je to praktično osnova cijele biologije – ćelijska, odnosno, stanična teorija je biološki zakon koji kaže da se sva živa bića – biljke, životinje, gljive, ljudi, bakterije, alge, dakle sve što je živo, sastoje od ćelija. Odnosno, kažemo da je ćelija, stanica osnovna jedinica građe i funkcije svih živih bića, ako ćemo se držati definicija.
Danas nam je to tako jednostavna spoznaja i teško nam je zamisliti da ljudi prije 200 godina to nisu znali niti shvatali. 1665. Robert Hooke je koristio jedan rani, danas već zastario, mikroskop i pomoću njega je posmatrao komad pluta, kore jedne vrste hrasta. Pod mikroskopom je izgledalo kao da se taj materijal sastoji iz niza praznih sobica te je Hooke ovim strukturama dao ime “ćelija” na engleskom cell jer su ga podsjećale na sobice u kojima su obitavali redovnici. Kada je Robert Hooke vidio ćelije po prvi put, on nije shvatio značaj tog otkrića. Naime, Hooke je gledao mrtve stanice i nije mogao povezati te “sobice” u tkivu pluta sa živim svijetom.
Zatim je nizozemski biolog i mikroskopist Antonie van Leeuwenhoek vještom upotrebom mikroskopa prvi put otkrio bakterije, protiste, stanice spermija, krvne stanice i različite strukture u životinjskim i biljnim tkivima. On je prva osoba koja je posmatrala žive stanice i otkrila protozoe. Istraživanje mikroorganizama bila je nova granica nauke toga doba koja je opovrgla doktrinu spontanog stvaranja. Leeuwenhoeka nazivaju ,,ocem mikrobiologije”.
No, čak ni kada je Antonie van Leeuwenhoek prvi put vidio jednostavna, jednoćelijska živa bića u kapi iz bare pomoću mikroskopa, ni on nije shvatio da se slične strukture nalaze čak i u njemu samom.
Proći će 150 godina da pojam „ćelija-stanica“ dobije današnji smisao i definiciju. Utemeljitelji ćelijske teorije bili su trojica njemačkih naučnika-prirodnjaka iz19. stoljeća: Matthias Schleiden, Theodor Schwann i Rudolph Virchow.
Matthias Schleiden rođen je 1804. u Hamburgu. Školovao se na Univerzitetu u Jeni. Vrlo je interesantno da je počeo studirati pravo, međutim, rano se zainteresirao za mikroskopiju i proučavanje biljaka te će na kraju postati vrstan botaničar. Bio je jedan od prvih njemačkih naučnika koji su prihvatili Darwinovo učenje o sporom razvoju vrsta kroz prilagođavanje sredini – teoriju evolucije. Među prvima je shvatio značaj ćelijskog jedra, jedne male strukture unutar ćelije, za diobu ćelija.
1838. Schleiden je zaključio da se sve biljke sastoje iz ćelija. Godinu dana nakon njega, jedan drugi njemački naučnik, biolog, Theodor Schwann je zaključio da se sve životinje također sastoje od ćelija. Schwann je bio njemački fiziolog, rođen 1810. Dakle, dok je Schleiden bio fokusiran na proučavanje biljaka, Schwann je proučavao životinje, njihovu građu i funkciju tkiva. Schwann je toliko doprinio shvatanju fiziologije da se poseban vid ćelija nervnog sistema po njemu zovu Schwannove ćelije. Također, prvi je upotrijebio riječ metabolizam za procese razgradnje i sinteze u organizmu, proučavao je probavni enzim pepsin te zaključio da je kvasac zapravo skup živih mikroskopskih organizama.
Dakle, Schleiden i Schwann su zaključili da se sva živa bića sastoje od ćelija, što je danas jedan od osnovnih koncepata biologije. Zato kažemo da je ćelija najmanja organizaciona jedinica od koje se sastoje sva živa bića.
Međutim, ostala je nejasna još jedna stvar – odakle dolaze ćelije, kako nastaju?
Schleidenovu i Schwannovu teoriju je 1855. dopunio još jedan Nijemac, Rudolph Virchow, zaključivši da nove ćelije mogu nastati samo diobom od već postojećih. Recimo, novo živo biće može nastati samo iz oplođene jajne stanice, a nikako iz neživog. Virchow, rođen 1821. je bio njemački ljekar, patolog, biolog, antropolog i šta sve već ne. Bio je demokrata, nosilac naprednih ideja, pa čak i revolucionar, borac za socijalnu pravdu i preteča današnjih hipstera jer je volio da se dobro oblači. Smatra se i ocem moderne patologije. Imenovao je i mnoge bolesti, recimo, dao je ime leukemiji, trombozi i emboliji, ali mnogo je zanimljiviji njegov udio u kreiranju moderne biologije. Također, on je shvatio važnost čistoće i smatra se jednim od začetnika higijene – upravo na njegovu inicijativu Berlin postaje jedan od prvih evropskih gradova sa kanalizacijom i tekućom vodom, što je danas praktično osnova civilizacije. Čuven je i po sukobu sa Ottom von Bismarkom, prvim kancelarom Njemačkog carstva, kojeg je pozvao na duel kobasicama, a izazov se sastojao u tome da je umjesto pištolja odabrao kobasicu zaraženu opasnim parazitom trihinelom. Bismark je odbio učestvovati u tom dvoboju. Ova anegdota iz Rudolfova života je značajna i zbog toga što je skrenuo pažnju na postojanje bolesti, zaraza i važnosti higijene te inspekcije hrane.
Sva ova otkrića su danas poznata kao ćelijska tj. stanična teorija i tačke, postulati ove teorije glase:
1. Svi se organizmi sastoje od jedne ili više ćelija/stanica.
2. Ćelija tj. stanica je osnovna gradivna jedinica svih organizama.
3. Sve stanice potječu iz prethodno postojećih stanica, što se, prevedeno na latinski, jezik znanosti, kaže “Omnis cellula e cellula” te je tako ostalo upamćeno kao sentenca. Ovaj aforizam na latinskom se pripisuje samom Virchowu.
Danas se grana biologije koja se bavi proučavanjem građe i funkcije ćelija zove citologija, a naučnici koji se bave ovom naukom su citolozi. Schleiden, Schwann i Virchow su začetnici moderne citologije, ali i moderne biologije te je doprinos ove trojice Nijemaca u istoriji nauke neizmjeran.
Njemački naučnici
