Prije nekog vremena, pisala sam o tome kako funkcionišu deterdženti: to su surfaktanti koji smanjuju površinsku napetost vode jer su molekule deterdženata specifično organizirane, imaju dio koji “voli” vodu” i dio koji “mrzi vodu” te tako jednim krajem uspiju uroniti u masnu mrlju, a drugim biti u vodi.
Većina deterdženata (ali ne svi) sa vodom obrazuju pjenu. Pjena je smjesa u kojoj je gas otopljen u tekućini ili čak čvrstoj materiji. Zapravo, pjene su smjese koje se sastoje iz gasovite faze i tečne ili čvrste faze. Obično, kada mislimo na pjenu mislimo baš na pjenu gasa u tekućini, kakva je sapunica, ali kuhinjska spužva i stiropor su također pjene. Gas formira mjehuriće, a ne neke druge oblike, jer je sa tačke gledišta fizike i fizičkih zakona, sferični oblik najlakši za formiranje i treba mu najmanje energije da bi se formirao. O svojstvima i tipovima pjena te njihovoj primjeni u svakodnevnom životu bi se dalo pričati, ali trenutno mene, a vjerujem i vas, interesuje jedna posebna vrsta pjene: morska pjena. Ovdje ne mislimo na zapjenjene talase, nego na onu šuškavu pjenu koja ostane na obali kada se talas povuče, pjenu koju možete držati u ruci.
 |
Nekada davno, ljudi su porijeklo morske pjene tumačili vrlo romantično (i tužno): mislili su da morska pjena nastaje kada umre morska sirena, od tuge zbog neuzvraćene ljubavi smrtnog čovjeka. Mala sirena Hansa Christiana Andersena je tako umrla i pretvorila se u morsku pjenu. Prema Heziodovoj Teogoniji, Afrodita je rođena iz morske pjene, čije je porijeklo malo neromantično – morska pjena je nastala od Uranovih odsječenih genitalija koje je u more bacio Kron.
Rođenje Venere, Sandro Botticelli
Međutim, porijeklo i sastav morske pjene su, za nas koji volimo nauku, mnogo zanimljiviji od svega toga. U bajkama ima i nešto istine: morska pjena nastaje od raspadnutih bića, biljaka i životinja, koja žive u moru, odnosno, organskog je porijekla.
Morsku pjenu čine otopljene organske molekule – neki proteini, ugljikohidrati, lignin, aminokiseline i fenolski spojevi. Sama pjena se formira u zoni mlata – zoni u kojoj talasi udaraju u obalu, bila to pješčana, kamenita ili šljunkovita obala. Zapravo, snažni pokreti vode u tom dijelu mora čine da otopljene materije, od kojih su neke spomenute surfaktanti i ponašaju se slično spomenutim deterdžentima, formiraju pjenu, zarobljavajući mjehuruće zraka. Pošto morska pjena ima malu gustoću, vjetrovi je mogu nositi te se može naći i nešto dalje od granice mora i kopna i dalje od zone plime i oseke.
Proteini koji se mogu naći u pjeni su neke lipaze, proteaze i hidrataze. Ove klase enzima su ujedno i surfaktanti. Lipaze rastvaraju masti, te se mogu koristiti i kao sredstva za uklanjanje masnih mrlja, a neki deterdženti sadrže neke enzime iz ove klase. Proteaze razlažu masti, a karbohidrataze ugljikohidrate. Tehnički, morska pjena je deterdžent.
Vrlo često se nakupljanje morske pjene dešava u toku cvjetanja algi – neugodne i čak opasne pojave prevelikog razmnožavanja određenih algi. Međutim, ne učestvuju samo alge u stvaranju morske pjene: u njoj su pronađeni i tvari porijeklom iz morskin makroinvertebrata (u prevodu: beskičmenjaka koji žive u vodi), poput amfipode (red račića) naučnog naziva Corophium volutator .
U mjestu Yamba u Australiji, količine formirane morske pjene znaju biti enormne i prekriti cijelu obalu u debelom sloju:
