Dakle, kako se to dolazi do naučne spoznaje? Naučna metoda je ono što nikad nije opisano u udžbenicima iz kojih djeca i omladina uče nauku.
Nauka nije neko zacementirano znanje, niti je vjera. Naučnici nisu nikakvi “sveštenici znanja” kakvim ih ponekad, u nekoj nevještoj metafori, pokušavaju prikazati. Ipak, odabir da se vjeruje u naučno potkrijepljene argumente i zaključke jeste vrsta vjere i lični odabir pojedinca. To je stvar ličnih preferenci, okoline, odgoja i sposobnosti da se razumiju određeni koncepti. Nekome je lakše vjerovati da je Zemlja nastala prije 5000 godina ili u horoskop, a nekome u interakcije sila, mase i energije.
Osnovna pitanja nauke su “zašto” i “kako”. Odnose se na prirodne procese i pojave. Postaviti pitanje – to je početak nauke. “Gnothi seauton” stajalo je na ulazu u proročište u Delfima – “Spoznaj samoga sebe” – uz mali dodatak sitnijim slovima “Ničeg previše”. Ipak, uprkos dodatku, spoznati sebe, temelj je nauke – spoznati sebe traži i spoznavanje svijeta oko sebe.
Naučna metoda predstavlja skup tehnika istraživanja određenog fenomena i znači nalaženje empirijskih i mjerljivih dokaza. Ono što nije mjerljivo, ne može ni biti predmet nauke/znanosti. Oprostite što koristim “nauka/znanost” jer me često opominju kako brkam jezičke norme. Ipak, za mene nauka i znanost nisu jedno te isto i smatram da bi u svakoj jezičkoj normi trebala postojati ta distinkcija. Da pojednostavljeno objasnim kako ja to gledam – “nauka” su pojedinačne discipline i pod-discipline, a “znanost” su sve te discipline zajedno. No vratimo se naučnoj metodi.
Naučna metoda/znanstveni metod podrazumijeva, dakle, postavljanje pitanja o određenom problemu, posmatranje i istraživanje (skupljanje podataka), postavljanje hipoteze (teoretskog odgovora na pitanje, jednog od mogućih odgovora), dizajniranje eksperimenta koji bi tu hipotezu opovrgnuo ili dokazao, sprovođenje eksperimenta, analizu podataka dobivenih eksperimentom i konačno, izvođenje zaključka. Potom ide publikovanje rada. Čak ni tu nije kraj – eksperiment se mora ponoviti i ako se dobiju slični rezultati, rezultati u okviru statistički dozvoljenih odstupanja, onda se tek nešto postiglo. Eksperiment mora biti ponovljiv, takav da ga i drugi istraživači mogu reprodukovati po istom receptu. Inače, “recept” u naučnoj metodi zovemo “protokol”. Ako eksperiment nije ponovljiv… e, onda je neko varao, nešto debelo, svjesno ili nesvjesno, zeznuo.
Međutim, u nauci postoji jedan mali etički problem u slučaju da eksperiment ne potvrdi hipotezu. Dobri naučnici nauče nešto iz toga i traže novo objašnjenje, ali sada sa više informacija. Njima je eksperiment koji nije potvrdio hipotezu poslužio kao proširenje koraka istraživanja. Također, moguće je da je sam eksperiment loše ili nedovoljno dobro dizajniran, a da hipoteza, zapravo, drži vodu.
Zato su bitni naučni simpoziji i konferencije jer se tu treba raspravljati o hipotezama. Tu se daje skica rada (zapravo na simpozijima bi se trebala samo predstaviti skica, a ne, kao što se danas misli, cijeli rad – ovi skupovi su prilika za vaganje, razmišljanja, da li se ide u pravom smjeru, za raspravu, argumentaciju, a ne za gotov “proizvod”).
Ali, loši naučnici ostaju pri svojoj hipotezi i dizajnu eksperimenta. Onda oni “namještaju” rezultate eksperimenta kako bi se poklapali sa njihovom hipotezom. To se zove “naučno/znanstveno nepoštenje” – “scientific dishonesty”… samo namještanje rezultata je visoko nemoralan čin, označen kao “scientific misconduct” (mi još nemamo riječ za ovo, ali bi bilo nešto kao “namjerno pogrešno vođenje eksperimenta”, možda “naučno/znanstveno nepoštenje”).
Ali, nije to problem – kada bi nepoštenje ostalo u granicama laboratorije u kojoj se dešava.
Danas nauka funkcioniše tako što se pišu radovi, koji se objavljuju u za to određenoj periodici – časopisima i zbornicima. Poslije drugi naučnici citiraju objavljene nalaze. Eh, sada, ako je neko citirao nekoga ko je slagao, onda se laž akumulira i nastaje suvišna zbrka krivotvorenih informacija koje nisu znanje… sve dok neko ne uvidi da se desilo nešto čudno i nemoguće. To se u visokorazvijenim naučnim zajednicama obično brzo otkrije i izaziva velike skandale, povlačenja radova, disciplinske mjere i otkaze.
Koraci naučne metode:
-postavljanje pitanja
-istraživanje onoga što znamo o tome problemu
-konstruiranje hipoteze
-dizajniranje eksperimenta
-testiranje hipoteze eksperimentalno
-analiza podataka dobijenih eksperimentom
-izvlačenje zaključka – eksperiment podrvrđuje ili opovrgava hipotezu
-izvještavanje o radu – pisanje i objavljivanje naučnog rada.
Ukoliko eksperiment nije potvrdio hipotezu, onda ajmo Jovo nanovo.
Pogledajte video o koracima naučne metode, video je napravljen u sklopu projekta IMEP:
