Po prvi put u svijetu, regulator za lijekove Ujedinjenog Kraljevstva odobrio je 16. novembra 2023. CRISPR terapiju za uređivanje gena nazvanu Casgevy. Liječi anemiju srpastih ćelija i β-talasemiju, stanja krvi uzrokovana neispravnim verzijama gena koji kodiraju protein hemoglobin koji prenosi kisik.
CRISPR je molekularna tehnologija uređivanja genoma koja, može izrezati pogrešku na genu i ubaciti tačnu verziju. Može editovati genom i na druge načine – recimo aktivirati “isključene” gene.
Kliničari daju Casgevy (exagamglogene autotemcel) tako što uzmu matične ćelije koje proizvode krv iz koštane srži ljudi s bolešću i koriste CRISPR-Cas9 za uređivanje gena koji kodiraju hemoglobin u tim ćelijama. Alat za uređivanje gena oslanja se na molekulu RNK koja vodi enzim Cas9 do ispravne regije DNK, koju enzim izreže.
Jednom kada Cas9 dosegne gen koji je ciljao Casgevy, nazvan BCL11A, on reže oba lanca DNK. BCL11A obično sprječava proizvodnju oblika hemoglobina koji se stvara samo u fetusima. Ometanjem ovog gena, Casgevy oslobađa proizvodnju fetalnog hemoglobina, koji ne nosi iste abnormalnosti kao odrasli hemoglobin kod ljudi s anemijom srpastih stanica ili β-talasemijom. Povećanje HbF (fetalnog hemoglobina) ključni je mehanizam u potencijalnim tretmanima za anemiju srpastih stanica i beta-talasemiju, dvije teške monogenske bolesti s ozbiljnim i potencijalno opasnim manifestacijama.
Dakle, ova terapija zapravo ne edituje gene koji uzrokuju talasemiju i anemiju sprastih ćelija, nego aktivira gen čiji produkt – fetalni hemoglobin – anulira djelovanje neispravnog hemoglobina ili bar donekle popravlja situaciju. Fetalni hemoglobin, naime, ima veći afinitet za kisik u usporedbi s odraslim hemoglobinom (HbA). To mu omogućava učinkovito vezivanje i transport kisika iz majčine krvi prema fetusu kroz posteljicu.
Prije nego što se genski uređene ćelije ubace natrag u tijelo, ljudi se moraju podvrgnuti tretmanu koji priprema koštanu srž da primi modificirane ćelije. Nakon primjene, matične stanice stvaraju crvena krvna zrnca koja sadrže fetalni hemoglobin. To ublažava simptome povećanjem opskrbe tkiva kisikom.
U ispitivanjima, Casgevy je oslobodio 28 od 29 osoba s anemijom srpastih ćelija iscrpljujuće boli na najmanje godinu dana, a 39 od 42 pacijenta s β-talasemijom više nisu trebale transfuzije na najmanje godinu dana. Ipak, procijenjena cijena od 2 miliona USD po osobi vjerovatno će ograničiti ko će imati koristi od liječenja.
Beta-talasemija je genetički poremećaj koji utječe na proizvodnju hemoglobina, proteina u crvenim krvnim stanicama koji je odgovoran za prijenos kisika kroz tijelo. Ovaj poremećaj često dovodi do abnormalne formacije hemoglobina, što rezultuje smanjenom sposobnošću crvenih krvnih zrnaca da efikasno prenose kisik kroz tijelo.
Anemija srpastih ćelija/stanica je genetički poremećaj krvi koji uzrokuje promjene u obliku eritrocita. Umjesto da imaju tipičan, okrugli oblik, crvena krvna zrnca kod osoba s anemijom srpastih ćelija postaju izdužene i imaju oblik sličan srpu ili mjesecu, što može otežati normalan protok krvi. Anemija srpastih ćelija javlja se češće u afričkim, afroameričkim, mediteranskim i latinoameričkim populacijama.
Očekuje se odobrenje CASGEVY™ u Sjedinjenim Američkim Državama i Evropi u narednim sedmicama i mjesecima temeljem ovih rezultata. Terapiju su razvili bostonski Vertex i švicarski CRISPR therapeutics.
