Neurohemija ljubavi

I don’t know why you’re not there/I give you my love, but you don’t care/So what is right?/And what is wrong?/Gimme a sign/What is love?/Baby, don’t hurt me/Don’t hurt me no more

Valentinovo je idealna prilika da mi koji pričamo o nauci iskoristimo trenutak i napišemo nešto o neurohemiji ljubavi, strasti, privlačenja, seksa i veza.

Zašto trebamo ljubav? Evolutivna biologija ima neke odgovore na to: ljubav, preciznije, povezanost partnera, važna je prednost za vrstu Homo sapiens zbog toga što mladunčad ove vrste rastu sporo i djetinjstvo i adolescencija im traju mnogo duže nego kod drugih vrsta sisara. Dakle, roditelji su dugo vremena potrebni djeci i dijete ima najbolje šanse da preživi ako su oba roditelja prisutna.

Neke su vrste monogamne, poput dosta vrsta ptica, i velika je rijetkost da se par “rastavi”, a ako jedan od partnera ugine, često se dešava da drugi postane depresivan. Nisu rijetki ni slučajevi samopovrjeđivanja, recimo kod papagaja, koji ponekad počnu čupati perje nakon uginuća partnera. Labudovi, orlovi, vrane – sve su to monogamne ptice i kada se vežu jednom, to je za cijeli život. Vjerovatno nama najpoznatija monogamna ptica jesu golubovi (sve vrste) koji imaju prilično ekstenzivan proces udvaranja, mužjak je taj koji gradi gnijezdo te najvećim dijelom leži na jajima i hrani mlade. Vjerovatno su golubovi zbog toga i postali simbol ljubavi.

Šta je to što potiče neke vrste ili osobe da budu monogamne, a druge da budu poligamne? Evolutivna biologija nudi još neka objašnjenja: recimo poligamija povećava rizik od prenošenja seksualno prenosivih bolesti, a infekcije smanjuju fertilnost i predstavljaju rizik za preživljavanje potomstva (prema The Handbook of Evolutionary Psychology, edited by David M. Buss, John Wiley & Sons, Inc., 2005. Chapter 14, Commitment, Love, and Mate Retention by Lorne Campbell B. and Bruce J. Ellis.).

Međutim, sve ovo još nije odgovor na to šta su ljubav i strast. Neki kažu da je ljubav stvar mozga i neurotransmitera, a ne srca, međutim, mozak i srce imaju jednako važnu ulogu: koktel neurotransmitera plus srce dovoljno jako da pumpa krv u u genitalije, to je pravi recept.

Glavne sile ljubavi: molekule

Glavne “sile” ljubavi su seksualni nagon, vezivanje i preferencije pri izboru partnera. Prva dva segmenta su pod kontrolom neurotransmitera i hormona. Nije teško pogoditi da su glavni hormoni u ovom procesu steroidni seksualni hormoni: estrogeni i androgeni (testosteron) hormoni. Zapravo, bilo bi preciznije reći da su ovo hormoni koji diriguju požudu. Svi seksualni hormoni su po svojoj hemijskoj prirodi steroidi i u organizmu se sintetiziraju od holesterola te svaki steroid ima zajedničku strukturu tzv. ciklopentanoperhidrofenantrenskog prstena.





Ali, požuda je samo jedno lice ljubavi: hemijske sile koje stvaraju privlačenje partnera, odnosno, zaljubljivanje, mnogo su kompleksnije od samog postojanja estrogena i androgena – da je do hormona gonada, mi bi smo samo naskakivali jedni na druge, silovali se i mrzili. Čak je i za sirove strasti potrebno malo više od pukog nagona za produženjem vrste i erekcije. Drugi sastojci zaljubljivanja i ljubavi su neurotransmiteri dopamin, noradrenalin (norepinefrin) i serotonin.

Dopamin, ili 3,4 dihidroksifenetilamin je kateholamin, signalna molekula koja ima veliku ulogu u ponašanju koje se javlja kao posljedica postojanja nagrade (ili kazne), odnosno, dopamin je taj koji dirigira prve lekcije (lekcije po sistemu “štap i mrkva”). Ako neko ponašanje rezultuje nagradom, mi ćemo to ponašanje ponavljati. Ako je nagrada ugođaj, recimo orgazam, naravno da ćemo to ponašanje pokušati ponoviti. Inače, sistem dresiranja životinja se zasniva na ovom načinu učenja. Međutim, ako neko iskustvo proizvede kaznu kao posljedicu ili neki događaj traumu, mi ćemo nagonski izbjegavati da se nađemo u situaciji sličnoj onoj koja je izazvala kaznu ili traumu. Dopamin je jedna od molekula koja je važna u procesuiranju bola, kako fizičkog bola, tako i psihičke boli.
Noradrenalin je još jedan kateholamin, a glavni je postganglijski neurotransmiter u simpatikusu. Ubrzava rad srca i širi zjenice, ima utjecaja na regulaciju sna i raspoloženja, a glavni je neurotransmiter “bori se ili bježi” stresne reakcije. 
 
Serotonin ili 5-hidroksitriptamin je monoaminski neurotransmiter, međutim, oko 90% serotonina ne nastaje u mozgu nego… u stomaku. Serotonin ima ulogu u kognitivnim funkcijama poput pamćenja i učenja, reguliše raspoloženje i apetit, a u popularnoj nauci je poznat kao “molekula sreće”. Smanjen nivo serotonina je povezan sa depresijom i anksioznošću te neki lijekovi koji se koriste u ovim slučajevima djeluju tako da sprječavaju razgradnju serotonina jer blokiraju enzim monoamin oksidazu i time povećavaju koncentraciju serotonina u organizmu. Smanjen nivo serotonina može izazvati prekid rada srca i disanja, te je u novije vrijeme nizak serotonin povezan i sa sindromom “smrti u kolijevci” (SIDS, sindrom iznenadne smrti dojenčeta). Međutim, serotonin ima i veze sa opsesivno-kompulzivnim poremećajem OCD,OKP) te smanjen nivo serotonina dovodi do opsesivnog ponašanja. Ipak, naučna zajednica se razilazi po pitanju koliko je serotonin povezan sa OKP. Donatella Marizziti sa Univerziteta u Pizi je proučavala nivoe serotonina kod nedavno zaljubljenih te ih poredila sa nivoima serotonina kod osoba koje imaju OKP i grupom ljudi koja niti je zaljubljena niti imaju OKP. Nivoi serotonina su kod zaljubljenih i kod osoba sa OKP bili oko 40% manji nego kod ljudi koji nemaju OKP i nisu zaljubljeni. U prevodu – teško je razdvojiti ljubav i mentalni poremećaj.
 

Također, pokazalo se da je kod zaljubljenih povećan i nivo hormona stresa kortizola. 

 

 

 
Međutim, odabir partnera je već drugi par čarapa. Izgleda da partnere biramo zaista skoro pa podsvjesno, na osnovu toga koliko su različiti od nas. Claus Wedekind sa Univezriteta u Lausanne je 1995. uradio jedan interesantan eksperiment (Wedekind C, Füri S. “Body odour preferences in men and women: do they aim for specific MHC combinations or simply heterozygosity?” Proc R Soc Lond B1997; 264: 1471–1479): zamolio je 49 žena da pomirišu znojave majice nepoznatih muškaraca koji su imali veoma različite genotipove što je utjecalo i na suptilne nijanse u mirisu znoja. Onda je žene zamolio da kažu koja im je majica najbolje mirisala, a koja najgore. Žene su “najboljim” ocjenjivale miris znoja muškaraca koji su genetopski bili najviše različiti od njihovih vlastitih genotipova – na nivou tih “feromona” mi tražimo osobu različitu od sebe, koja možda ima drugačiji imuni sistem tj. imuni sistem koji posjeduje nešto što naš vlastiti nema. Na taj način se povećava šansa da potomstvo bude zdravije, otpornije i jače. To je onaj trenutak kada u vodu padaju razne frojdovske teorije kako mi u seksualnom partneru tražimo osobu koja podsjeća na našeg oca ili majku, zbog podsvjesne želje za seksualnim kontaktom sa roditeljem suprotnog pola.

Ipak, sve ovo su molekule koje utječu na to da poželimo imati seks sa nekim. Koje molekule nas vežu i “tjeraju” da ostanemo zajedno?

 

ljubavi
 

 

Oksitocin je jedan neuropeptid (peptidi su manji, kraći lanci aminokiselina) koji je poznat i kao “hormon vezivanja”. Upravo je oksitocin značajan za stvaranje tzv. majčinskog instinkta i povezivanje majke i djeteta, ali molekula ima isto djelovanje na oba spola: oksitocin je ono što djelomice stvara pozitivne utiske i djeluje na povezivanje grupe, tako da je, na neki način, bitan i za sociološke fenomene, ali i empatiju. Također, oksitocin je izgleda jedan od “nagradnih” neurotransmitera, a shema aktivacije puteva mu je slična kao kod kokainske euforije. Također, zbog oksitocina imamo tendenciju nekome vjerovati.

Sve više dokaza ima i da jedan drugi neurotransmiter, vazopresin ili anti-diuretski hormon (ADH) ima utjecaja na sheme socijalnog ponašanja, seksualne motivacije i povezivanja.

Pored svega ovdje navedenog, ipak, ne treba pomisliti kako je ljubav čisto tek smjesa par molekula i uniziti značaj sreće, osjećaja ispunjenja, povezanosti i dužnosti prema partneru, osjećaj da je ljubav čudo, nego ove informacije neka vam budu čisto razlog više da volite više, jače i dublje.