Kako biste vi reagovali da otkrijete nešto čudesno, nešto što pomjera granice nauke, a shvatite, preneraženi, da bi to u pogrešnim rukama moglo biti i opasno? Da li biste obustavili svoje istraživanje i napravili konferenciju da raspravite o mogućim posljedicama tehnologije na kojoj radite? Upravo je to uradio Paul Berg i organizovana je Asilomar konferencija.
Puno naučnih otkrića ima i svoju tamnu stranu. Sjetimo se samo atomske energije i njene upotrebe u razajuće svrhe, atomskih bombi, pored upotrebe za dobijanje električne energije. Nauka ide ispred regulativa, a pravila i legislative kaskaju za naučnim istraživanjima. No, jedan je naučnik stvarno obustavio svoj rad dok se ne napravi okvir za regulaciju onoga što je otkrio.
Paul Berg, Bergov ometet i Konferencija u Asilomaru- o značaju veze nauke, politike i prava
Paul Berg, američki biohemičar sa Stanforda, „otac“ je rekombinantne tehnologije. To je tehnologija koja omogućava spajanje različitih sekvenci genetičkog materijala, vještačku rekombinaciju DNK. Ovo je osnova GMO tehnologije danas – ubacivanje gena strane vrste u neke organizme koje je mnogim ljudima poboljšalo kvalitet života. Ubacivanjem gena za humani insulin u mikroorganizme spašavaju se, i produžavaju životi ljudi koji imaju dijabetes.
Paul Berg je zastao nad svojim otkrićem i postavio pitanje – šta ako tehnologija koju sam ja izmislio može od mikroorganizama, koji su prirodno dio našeg mikrobioma i kakva je naprimjer Esherichia coli, ubacivanjem neke sekvence stvoriti nešto opasnije? Omogućiti širenje tumorigenih virusa?
Ovi strahovi su prisutni i danas. Njihove odjeke vidimo u dezinformacijama o vakcinama, i u paranoji protiv GMO. I treba pokušati razumjeti te strahove ljudi od novog, nepoznatog, kao i činjenicu da se stvari koje pobuđuju strah viralno šire na internetu.
Vratimo se Paulu Bergu.
Godine 1959. Berg se pridružio Univerzitetu Stanford. Tamo se zainteresirao za genetiku mikroba i uzeo dopust da bi studirao u laboratoriju Renata Dulbecca na Institutu Salk, gdje je naučio tehnike kulture životinjskih stanica. Dulbecco je već pokazao da određeni virusi induciraju kancerogeno stanje u zaraženoj ćeliji preuzimajući ekspresiju genetičke informacije te ćelije za vlastitu reprodukciju. Kao i drugi naučnici u to vrijeme, Berg se počeo pitati bi li bilo moguće umetnuti strane gene u virus, čime bi on postao vektor kojim bi se geni mogli prenositi u nove stanice.
Da, da, to je ono što je na kraju urađeno u adenovirusnim vakcinama protiv kovida. U bezopasni adenovirus ubačena je sekvenca za spike protein virusa SARS-CoV-V i onda kada se nađe u ljudskim ćelijama, ta sekvenca inicira produkciju spike proteina koji služi kao antigen. I to nije razlog za brigu – mala količina tog proteina ne izaziva bolest i nije infektivna.
Vratimo se opet Bergu. Jako nam je važan.
Berg 1971. uspijeva u jednom izuzetno važnom eksperimentu za istoriju nauke. Taj eksperiment je uključivao spajanje dijela DNK bakterijskog virusa poznatog kao lambda fag u DNK majmunskog virusa SV40, čiji je prirodni domaćin majmun. DNK oba ova virusa pojavljuju se u zatvorenim petljama. U prvom koraku Bergovog eksperimenta petlje su bile prerezane na jednom mjestu pomoću enzima, EcoRI. Zatim, kako bi se krajevi ovih sada linearnih molekula ponovno zalijepili, modificirali su ih dva druga enzima koristeći postupak koji su razvili kolege sa Stanforda. Zatim su dvije vrste DNK pomiješane zajedno, gdje su se ponovno spojile u petlje na takav način da su nove petlje kombinovale DNK iz svakog izvora.
Posljednji korak uključivao je stavljanje rekombiniranog genetičkog materijala u laboratorijski soj bakterije E. coli. Ovaj posljednji korak, međutim, nije dovršen u izvornom eksperimentu. Berg nije dovršio svoj posljednji korak zbog molbi nekoliko kolega istraživača koji su se bojali bioloških opasnosti povezanih sa posljednjim korakom. Poznato je da SV40 uzrokuje razvoj tumora raka kod miševa. Osim toga, bakterija E. coli (iako ne soj koji je koristio Berg) nastanjivala je ljudski crijevni trakt. Iz tih razloga, drugi su se istraživači bojali da bi posljednji korak stvorio kloniranu DNK SV40 koja bi mogla pobjeći u okoliš i zaraziti laboratorijske radnike. Sve je ovo bilo malo vjerovatno, ali dovoljno je razumjeti strah ljudi da se nešto može desiti. Zato je Berg obustavio eksperiment i pokrenuo dijalog o ovoj tehnologiji.
Prvi napori u regulaciji biotehnologije
Bergov eksperiment spajanja gena rezultovao je prvom umjetnom rekombinantnom DNK (rDNA). Za ovaj rad, Berg je postao dobitnik Nobelove nagrade za hemiju 1980. godine, koju je podijelio s Walterom Gilbertom i Frederickom Sangerom.
Ovako je Paul Berg završio svoj govor za ceremoniju dodjele Nobelovih nagrada:
„Pojava i raširena upotreba tehnologije rekombinantne DNK za temeljna i medicinska istraživanja, te implikacije za industrijsku i farmaceutsku primjenu također je otkrila, ili možda stvorila, temeljnu strepnju, strepnju od ispitivanja prirode samog života, pitanje da li određena istraživanja na rubu našeg znanja i našeg neznanja trebaju prestati zbog straha od onoga što bismo mogli otkriti ili stvoriti. Više volim optimističnije i uzdižuće gledište koje je izrazio Sir Peter Medawar u svom eseju pod naslovom „O djelovanju svih mogućih stvari” („Nada u napredak”, McThuen and Co. Ltd, London, 1972.)“ – prema Nobel Lecture „Dissections and Reconstructions of Genes and Chromosomes“.
Da, Berg je te 1980. godine bio optimističan. Deset godina prije, kada je uradio čuveni eksperiment spajanja dva segmenta DNK različitih virusa, bio je uplašen.
Strah da je jedna od konsekvenci rekombinantne tehnologije potencijalno opasna i potencijalno ostvariva – širenje tumorigenih virusa, mogućnost da nova tehnologija može izmijeniti organizme tako da oni postanu opasni, recimo stvoriti mikroorganizme s novim svojstvima, podstaknula je Berga da obustavi svoje istraživanje i eksperimente, te pozove kolege biohemičare, genetičare i molekularne biologe da urade isto, te da zajedno sagledaju sve mogućnosti ove tehnologije.
Neki od najuglednijih genetičara tog doba su ovo prihvatili. Obrazovan je „Bergov komitet“ koji je na kraju sazvao konferenciju o pitanjima sigurnosti eksperimenata s rekombinantnom DNK. Committee on Recombinant DNA molecules of the National Academy of Science, U.S.A. održan 1974. godine, zaključio je da je potrebna međunarodna konferencija za rješavanje problema, te da bi do tada naučnici trebali zaustaviti eksperimente koji uključuju tehnologiju rekombinantne DNK. Ova konferencija će se dogoditi 1975. u kalifornijskom mjestu Asilomar, preciznije Asilomar State Beach parku prirode.
Na toj konferenciji, na kojoj je učestovovalo oko 140 stručnjaka, dogovoreni su prvi propisi o radu u laboratorijama gdje se eksperimentiše s genetičkim materijalom, urađena je procjena rizika koji donose molekularna istraživanja u ovoj oblasti, učinjeno mnogo da nauka rekombinatne DNK bude transparentnija i doneseni neki principi prevencije zloupotrebe tehnologije. Ova konferencija je doprinijela i boljem javnom razumijevanju biotehnologije, te javnom interesu za ovu oblast istraživanja. Utvrđen je epistemološki, filozofski i pravni pristup inovacijama s potencijalom za nanošenje štete u nedostatku opsežnih naučnih spoznaja o tome. Ovakvi principi u naučnim istraživanjima naglašavaju oprez, zastajkivanje i reviziju prije ulaska u nove inovacije koje se mogu pokazati katastrofalnima. Postoje i kritike primjene ovakvog principa, ali – budimo realni – javnost više voli oprez nego trčanje pred rudu.
„Asilomar konferencija je impresivna manifestacija svijesti o izazovima i odgovornostima nauke i naučnika“, napisali su Berg i kolege u Science 1974.
Konferencija u Asilomaru je jedan od pionirskih primjera inicijative da se uvedu pravila i kontrole naučnih istraživanja, pravila gradnje, opremanja i korištenja naučnih laboratorija. Pokrenut je novi tip zakonodavstva, iz čega su se rodili i globalno-vezujući sporazumi, poput Montrealskog protokola o smanjivanju emisija halougljičnih gasova u cilju očuvanja ozonskog omotača. Asilomarska konferencija je pokrenula val naučne diplomatije, regulacije istraživanja i podigla svijest o važnosti sprege nauke, politike i prava.
Ova konferencija je temeljni razlog zašto su biološe laboratorije, instituti za virologiju i istraživanja vakcina danas mnogo sigurnija mjesta i što postoji regulacija koja štiti od stvaranja opasnijih virusa. Prosto, postoje etičke norme eksperimenata i pravila regulacije laboratorija i njihove zaštite.
Još eseja iz serije “Nauka, politika i demokratija”:
Nauka nije apolitična
Da li je nauka demokratična?
Naučna i zdravstvena pismenost
Politizacija nauke
Istorijski primjeri političkog proganjanja naučnika
Kvantitativna pismenost i važnost matematike za demokratsko društvoKako nauka predstavlja pozitivnu vrijednost u građanskom demokratskom društvu-liberalnim demokratijama
Nauka između konzervativnih i liberalnih, lijevih i desnih opcija političkog spektra
Ostale eseje iz ove grupe potražite pod Kategorijom “Nauka i demokratija”
Ovaj tekst je nastao u sklopu projekta “Političnost nauke, naučnost demokratije”, koji provodi UG “Nauka i svijet”. Podržano grantom Fonda Otvoreno društvo BiH i European Endowment for Democracy.
.jpg)
