U dosta kultura postoje mitovi o vampirima – bića koja žive noću, stanuju u kovčezima, piju ljudsku krv i zavode. Moć ovih stvorenja iz narodnih predaja ne prestaje da fascinira ljudski rod – čeznemo za njihovom snagom, moćima, jakom seksualnošću i dominacijom. Od Polidorijevog Vampira, preko Nosferatua, filma Glad sa Davidom Bowiem, priča o Van Helsingu, Underworlda, Intervjua sa vampirom do Buffy, Od sumraka do zore, Sumrak sage, Jarmushovog filma Samo ljubavnici preživljavaju i čega sve ne – priželjkujemo da smo besmrtni i predivni na taj bolesni način.

Koje su osnovne osobine vampira:
1. imaju snažne očnjake;
2. piju svježu krv;
3. ne podnose svjetlost.

 

Iz filma “Samo ljubavnici preživljavaju”

Dakle, da li vampiri postoje?

Slijepi miševi iz porodice Desmodontinae koji žive u Južnoj i Centralnoj Americi su osvjedočeni vampiri – krvosasi. Jedan od njih, Desmodus dracuale, ima i naučno ime u čast drakule, ali ova vrsta je izumrla. Desmodus stocki je omaž Bramu Stokeru. Osim ovih i drugih vampira iz roda Desmodus, tu su i vampiri iz iste porodice Diphylla ecaudata i Diaemus youngi. Njihovi zubi prvo uklone dlaku s životinje koju sišu, i naprave rez širine oko 7mm, dubine oko 8mm. Smatra se da su evoluirali tako što su se prvo hranili ektoparazitima životinja, da bi potom bili privučeni krvlju iz rana, te su evoluirali u smjeru da sami mogu stvarati rane zubima. Vampiri mogu svega oko dva dana preživjeti bez krvi.
 

 

Desmodus rotundus, By Ltshears – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6036532

Osim legende od grofu Drakuli iz romana Brama Stokera Drakula (1897.), nastalom djelomice na osnovu stvarnog čovjeka – Vlada III Tepeša (“Vlad Nabijač”), postoje primjeri pravog vampirizma. U okviru gotske subkulture, postoje i vampirska “branša” ljudi koji piju krv, navodno od donora koji se sa tim slažu. Također, istorija pamti nekoliko slučajeva psihopatologija koje su praćene ponašenjem koje vezujemo za vampire.

Ugarska grofica Elizabetha Báthory de Ecsed, “Krvava grofica” počinila je seriju brutalnih ubistava u 16. vijeku. Do njenog hapšenja i zatvaranja, oko 300 ljudi, uglavnom mladih žena (posebno djevojčica u dobi 10-14 godina) je osakaćeno, mučeno i ubijeno samo zato što je grofica smatrala da se može biti vječno mlada i lijepa ako se kupa u krvi nevinih djevojaka. Žrtve su smrzavane, izgladnjivane, bičevane do smrti, spaljivani su im dijelovi tijela ili odgrizani… Prema priči, jednom je udarila sluškinju, koja je od siline udarca prokrvavila i nešto krvi je ostalo na grofičinoj ruci. Poslije je Elizabeta zaključila da joj je koža na tom mjestu neobično glatka i mladolika. Sumnja se i na to da je grofica upražnjavala kanibalizam. 

Elizabetha Báthory de Ecsed

Očito je da je grofica bila sadista, psihički bolesnik, ali u ono doba strogih klasnih podjela i nejednakosti veće nego što je to danas, teško je bilo suprotstaviti se ovome i prekinuti njenu brutalnost. 30. decembra 1610. godine grofica Bathory de Esced je uhapšena, zajedno sa četiri sluškinje koje su joj bile saučesnice. Nije bila kažnjena smrtnom kaznom, uglavnom zbog toga što je njena porodica bila veoma moćna i bogata. Zatvorena je zazidana u samicu do koje je ostavljen samo mali prorez za protok zraka i serviranje hrane. Inače, jedna njena kćerka se udala za Nikolu Šubića Zrinskog. Postoje i teorije da je grofica bila žrtva zavjere zbog svog velikog bogatsva i moći te zbog toga što je bila protestant-kalvinista dok je službena religija Habsburgovaca bila katoličanstvo. 

U našim krajevima kruži i legenda o vampiru Savi Savanoviću, ali on nije jedini. U arhivama su pronađena i ovakva svjedočenja, iz sela Kisolova u Srbiji:

“Pre 10 nedjelja, u selu Kisolova, okrugu Rahmer, preminuo je podanik po imenu Peter Plogojoviz, a sahranjen je na način karakterističan za Raci. U selu Kisolova, ljudi su izjavili da je u roku od 8 dana preminulo 9 osoba, kako starijih tako i mladih, nakon što su preživeli bolest koja je trajala 24 sata. Tvrdili su da su, dok su još bili živi na samrtničkoj postelji, javno izjavili da je isti Peter Plogojoviz, koji je preminuo pre 10 nedelja, došao noću, ležao na njima i gušio ih, što je dovelo do njihove smrti. Ostali podanici su bili duboko uznemireni i uznemiravani ovakvim događajem. Nakon što je udovica pokojnog Petera Plogojoviza tvrdila da je njen muž došao k njoj, tražeći svoje cipele iz sela Kisolova, a zatim otišao u drugo selo, ljudi su odlučili da ispitaju da li su se pojavili znakovi koji se obično povezuju s osobama koje nazivaju vampirima, kao što su netruležno telo, rast kose, brade i noktiju. U svrhu toga, došli su kod mene i zamolili mene i sveštenika ovde da prisustvujemo ispitivanju. Iako sam im na početku savetovao da prvo podnesu izveštaj časnoj administraciji i da čekaju na njihovu odluku, oni se nisu složili s tim. Umesto toga, rekli su sledeće: ‘Mi ćemo činiti ono što želimo, ali ako nam ne dozvolite da postupimo s telom prema našem običaju i pravdi nakon pregleda, moraćemo napustiti svoje domove i imovinu, jer celo selo (kao što se dešavalo u turskim vremenima) može biti uništeno ovim lošim duhom, što nećemo dopustiti.’ S obzirom na to da te ljude ni dobri saveti ni pretnje nisu mogli odvratiti od njihove odlučnosti, krenuo sam sa sveštenikom u selo Kisolova. Tamo smo pregledali iskopano telo Petera Plogojoviza i, u skladu s istinom, otkrili sledeće: tela i groba nije bilo nikakvog uobičajenog mirisa mrtvih. Telo je bilo potpuno očuvano, osim nosa koji je malo opao. Kosa, brada i čak nokti su mu rasli. Stara koža, koja je bila blago bleda, bila je odbačena i ispod nje je izrasla nova, sveža koža. Lice, ruke, noge i celo telo bili su u takvom stanju da nisu mogli biti savršeniji za vreme njegovog života. U njegovim ustima, na moje veliko iznenađenje, video sam malo sveže krvi, za koju su tvrdili da je sisao od onih koje je ubio. U suštini, svi znaci koji se obično povezuju s ovakvim ljudima (kao što je već pomenuto) bili su prisutni. Nakon što smo i sveštenik i ja videli ovaj prizor, a narod postajao sve više uznemiren, svi podanici su brzo pripremili strelicu i postavili je na srce mrtvog tela. Prilikom probijanja tela, ne samo da je potečela sveža krv, čak kroz uši i usta, već su se pojavili i drugi jezivi znaci koje ćemo preskočiti zbog poštovanja. Na kraju su spalili telo Petera Plogojoviza u skladu s običajem. Željeli smo obavestiti časnu administraciju o ovome i molimo je da, ukoliko smo napravili grešku, ne krivi nas, već ljude koji su delovali izvan kontrole.”

 

Porfirije: bolesti vampirizma

Osim što se vampirizam tumači psihopatologijom, da li postoji neko drugo stanje čiji simptomi imaju sličnosti sa opisom ovih mitskih bića?

Određeni oblici porfirije, prije svega akutne – nasljedne porfirije, odlikuju se fotosenzitivnošću te osobe koje imaju ovu bolesti imaju zdravstvene simptome nakon izlaganja suncu.

X-vezana dominanta protoporfirija (nasljeđuje se ako postoji jedna mutirana verzija gena na X-hromosomu), kongenitalna eritropoetska porfirija, porfirija cutanea tarda i eritropoetska protoporfirija su bolesti kod kojih dolazi do pojave bola i mjehurića na mjestima izloženim suncu.

Za različite porfirije je karakteristično to da dolazi do nagomilavanja porfirina u tijelu, materija koje grade hem u hemoglobinu. Nasljedne porfirije se nasljeđuju na različite načine – od X-vezanog dominatnog do autosomalnog dominatnog ili autosomalnog recesivnog nasljeđivanja. Osim prema načinu nasljeđivanja, klasificiraju se i prema tome da li utiču na jetru ili na koštanu srž. 

 

Sam naziv ova grupa bolesti je dobila prema grčkoj riječi porphyra (πορφύρα), u značenju “crveno, purpurno” jer urin ljudi koji imaju bolest na suncu iz žućkaste mijenja boju u crvenu, zbog toga što su porfirini fotoaktivne tvari. Bolest je opisao još Hipokrat.

Neke od teorija su pokušale objasniti da je upravo porfirija u korijenu vjerovanja u vampire, te da je moguće da su postojale osobe osjetljive na svjetlo, koje su pile krv kao terapiju. Ipak, enzim hematin koji bi mogao ublažiti simptome porfirije jer inhibira sintezu porfirina, se razlaže pri oralnom uzimanju i nema gotovo nikakvog terapeutskog učinka. 


Prethodni tekstovi za Noć vještica: 

Upoznajte čudovište: Frankenstein
Upoznajte čudovište – demoni sna
Upoznajte čudovište: mumija
Upoznajte čudoviše: Zombi

 
Za kraj: